یعقوب پناهی؛ اصغر منتظرالقائم؛ محمدعلی چلونگر
چکیده
تاریخ‌نگاری علمی که پس از تحولات روش‌شناسی و پیشرفت‌های حوزۀ نظری تاریخ، از غرب آغاز شد، بینش و روش مورخان را ارتقا داد و اصول تازه‌ای برای تاریخ‌پژوهشی بنیان نهاد. مورخان معاصر ایرانی نیز با الهام ...
بیشتر
تاریخ‌نگاری علمی که پس از تحولات روش‌شناسی و پیشرفت‌های حوزۀ نظری تاریخ، از غرب آغاز شد، بینش و روش مورخان را ارتقا داد و اصول تازه‌ای برای تاریخ‌پژوهشی بنیان نهاد. مورخان معاصر ایرانی نیز با الهام از این پیشرفت‌ها، آثاری با چهارچوب‌های جدید علمی پدید آوردند، ازجمله سیدجعفر شهیدی، با وجود خاستگاهی حوزوی و سنتی توانست از دستاوردهای جدید علم تاریخ در حوزه‌های پژوهشی تاریخ اسلام و تاریخ زندگانی امامان شیعه(ع) بهره گیرد. مسئلۀ محوری پژوهش حاضر بررسی و تبیین اصول تاریخ‌پژوهی در آثار این مورخ برای پاسخ به این پرسش است که مؤلفه‌های تاریخ‌نگاری شهیدی چیست و آیا می‌توان آنها را روشمند و علمی دانست. به نظر، شهیدی در مقام مورخی مسلمان و شیعۀ معتقد متأثر از تغییرات اجتماعی و برای پاسخ به دغدغه‌های شخصی و نیازهای عصری، درصدد بوده ضمن قرائتی تازه از تاریخ اسلام، از حیات پیشوایان دینی نیز به‌‌منزلۀ الگوهایی انسانی و اخلاقی، تصویری تاریخی و به دور از شوائب، اوهام و زوائد ارائه کند؛ این کوشش‌ها با هدف تقویت و ترویج دین و اخلاق، به‌نوعی «تاریخ‌نگاری دینی» منجر شده است. تاریخ‌نگاری این مورخ واجد مؤلفه‌های روش‌شناسی مهمی همچون جرح‌وتعدیل علمی و انتقادی روایت‌ها، تلاش برای تبیین تاریخی و روشمند برخی انگاره‌های عقیدتی، بهره‌گیری نسبی از رویکردها و مبانی سایر علوم برای ارائۀ تحلیل‌های جامع و نقد آرا برخی نویسندگان مسلمان و مستشرقان است. شهیدی به‌عنوان مورخی ادیب تلاش کرده است اصول پیش‌گفته را به‌صورت علمی و روشمند، با ادبیاتی گویا و مبتنی بر گفت‌‌و‌‌شنودِ پرسش‌محورانه با سوژه‌های تاریخی به کار بندد، گرچه در موضوعاتی نیز از توصیفات سنتی فراتر نرفته و بینشی متکی بر ستون شریعت و تحت‌تأثیر انگاره‌های عقیدتی دارد، با این وصف شاید بتوان او را تاریخ‌نگاری «نوسنت‌گرا» به شمار آورد.
