احمد فضلی نژاد
چکیده
یکی از پیامدهای مهم تهاجم مغولان و استقرار دولت ایلخانی در ایران، رشد و گسترش تاریخنگاری و گرایشهای تازه در تاریخنگری ایرانیان است. در این دوره، برخی تاریخنگاران ایرانی ضمن توجه به جهان‌گشایی ...
بیشتر
یکی از پیامدهای مهم تهاجم مغولان و استقرار دولت ایلخانی در ایران، رشد و گسترش تاریخنگاری و گرایشهای تازه در تاریخنگری ایرانیان است. در این دوره، برخی تاریخنگاران ایرانی ضمن توجه به جهان‌گشایی مغولان و خلق حماسههای تاریخی، در یک کنش رنسانسی به بازخوانی حماسیترین دوره در روایات ملی ایرانیان، یعنی عصر کیانی روی آوردند و در رویکردی آگاهانه، به انطباق آن با دورهی ایلخانان پرداختند. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و براساس تفسیر متون و منابع، سه مرحلهی تلاش دانشوران ایرانی درجهت بازآفرینی عصر کیانیان در دورهی مغول مورد بررسی قرار گرفته و مهمترین رویدادها، منابع و ذهنیت تاریخی نمایندگان هر مرحله ارزیابی شده است. مرحلهی نخست، تفسیر مورخان از هجوم مغول بهمثابهی تحقق هجوم تورانیان است که سلطانجلالالدین خوارزمشاه مانند پهلوانان کیانی در پیکار با تورانیان شناخته می‌شود. مرحلهی دوم، تشبیه ایلخانان به کیانیان و جغتاییان به تورانیان و تأکید مورخان بر جنگ‌های خارجی ایلخانان به‌عنوان تلاش برای دفاع از مرزهای ایران‌زمین است. در این مرحله، اباقا به‌دلیل جنگ‌های طولانیاش با دشمنان شرقی و غربی، دارایشخصیتی کیانی می‌شود و در جایگاه کیخسروی قرار میگیرد. مرحلهی سوم، دورهی ایلخانان مسلمان- از غازان تا ابوسعید- است که دانشوران ایرانی با سرودن حماسههای تاریخی به تلاش برای انطباق رویدادها و اقدامات شاهان ایلخانی به‌ویژه غازان با کیانیان میپردازند. حماسههای تاریخی ظفرنامه (اثر حمدالله مستوفی) و غازان‌نامه(از نوری اژدری) دو نمونهی برجسته در بازخوانی سیمای کیانیان در این مرحله از تاریخ مغول به‌شمار میآیند. علاوه‌بر این، هنرمندان، نویسندگان و دیوانیان ایرانی با پژوهش‌های گسترده در شاهنامه ونسخهبرداریهای متعدد از آن، به اقدامی بیسابقه درجهت احیای روایات ایرانی و ارائهی تصویری حماسی از دولت ایلخانان دربرابر دشمنانشان دست زدند. نسخهی حمدالله مستوفی از شاهنامه در کنار سرودن ظفرنامه و همچنین تهیهی شاهنامهی بزرگ مغول و شاهنامههای کوچک در دربار ایلخانان و آل اینجو در فارس از آن جملهاند.
