نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء(س)

چکیده

فاصله گرفتن از تاریخ و پرسش از آن یا به‌عبارتی، معرفت سوژه به سوژه را می‌توان، ویژگی برجستۀ مورخان عصر جدید دانست و سرچشمۀ این تحول را آگاهی از فردیت و التفات به شأن تاریخیت انسان قلمداد کرد. انتقال شمه‌ای از این تحول فکری به ایران، برای نخستین بار در دورۀ ناصری ذیل نهضت ترجمه صورت گرفت و باعث آشنایی با آثار فلسفی و علمی دانشمندان و فلاسفه اروپایی شد. تحول تفکر و اندیشه و تحول ذهنی و عقلی در میان نخبگان ایرانی و آگاهی از فردیت، زمینۀ جریان انتقادی نسبت به باورها و اعتقادات سنتی کهن از جمله انتقاد در حوزۀ انسان‌گرایی و تاریخ و تاریخ نگاری را به وجود آورد. در این نوشتار، تحول و جایگاه «من فردی»در تاریخ‌نگاری نوین ایران با شیوۀ تحلیل متن و با تکیه بر خاطرات عصر قاجار مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش دربارۀ این مسئله با ارجاع به 42 اثر خاطره‌نگاری در دوره قبل و بعد از مشروطه، نشان از تأثیر مستقیم «منِ فردی» در شکل‌گیری تاریخ نگاری نوین ایران در پوششِ خاطره‌نگاری دارد؛ همچنین می‌توان تحول فردیت رابا تبلورآن در خودآگاهی جمعی و التفات به شأن تاریخیت انسان با وقوع انقلاب مشروطه و نیاز به ثبت آن،در این آثار ردیابی کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evolution of “Personal Self” and Its Place in Modern Historiography of Iran (Based on Qajar Era Memoirs)

نویسندگان [English]

  • Somayeh Abbasi 1
  • Simin Fasihi 2

1 PHD Candidate in History , Tarbiat Modares University

2 Assistant professor, Department of History, Alzahra University

چکیده [English]

Taking distance from the history and questioning it, in other words, subject to subject knowledge, can be considered as the prominent feature of modern historians and find the source of this transformation in awareness of individuality and knowledge of the place of historicity of human beings. For the first time, in the Naseri era, a glimpse of this intellectual development transferred to Iran, following the translation movement, and acquainted the people with the philosophical and scientific works of scientists and philosophers of Europe. Development in thoughts and mental power among the Iranian elite and awareness of individuality, created the context of critical flow against the old traditional beliefs as well as criticism in the field of humanism, history and historiography. In this article, the evolution and position of “personal self” in modern historiography of Iran is studied using the descriptive-analytic method, and relying on memories of the Qajar era. Research on this issue by referring to 42 memories during the periods both before and after the constitutional revelation, shows the direct impact of “personal self” in the formation of Iranian modern history in the guise of memoires; also can be traced by expression of individuality in the collective consciousness and awareness of the place of historicity of human kind, with the happening of constitutional revolution and the need to register it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Personal sSelf
  • Subject
  • Memoires
  • Modern Historiography
  • Qajar Era
- آدمیت، فریدون (1351).  اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار. تهران: خوارزمی.
- احتشام‌السلطنه، محمودخان علامیر (1366). خاطرات احتشام­السلطنه. به‌کوشش سیدمحمدمهدی موسوی. تهران: زوار.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1385). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه. تهران: امیرکبیر.
- امین‌الدوله، میرزاعلی‌خان (1370). خاطرات سیاسی میرزاعلیخان امینالدوله. تهران: امیرکبیر.
- بختیاری، سردارمریم (1382). خاطرات سردارمریم بختیاری. ویراستۀ غلام‌عباس نوروزی بختیاری. تهران: آنزان.
- ترابی فارسانی، سهیلا (1388). «تکاپوی زنان عصر قاجار: فردیت، جهان سنت و گذر از آن». فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. س19. دورۀ جدید. ش 2. پیاپی 77.
- تفرشی حسینی، میرزاسیداحمد تمجید‌السلطان (1368). روزنامۀ اخبار مشروطیت و انقلاب ایران. ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
- حضرتی، حسن (1380). تأملاتی در علم تاریخ و تاریخنگاری اسلامی. تهران: نقش جهان.
- دولت‌آبادی، یحیی (1371). حیات یحیی. تهران: عطار  فردوسی.
-شیبانی، بصیرالملک (1374). روزنامۀ خاطرات بصیرالملک شیبانی (1301-1306ق: روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه). به‌کوشش ایرج افشار. محمدرسول دریاگشت. تهران: دنیای کتاب.
- ظل‌السلطان، مسعودمیرزا (1368). خاطرات ظلالسلطان (سرگذشت مسعودی). تهران: اساطیر.
- ظهیرالدوله، علی‌خان قاجار (1367). خاطرات و اسناد ظهیرالدوله. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: زرین.
- عباسی، سمیه (1388). «تحول خاطره­نویسی و جایگاه آن در تاریخ­نگاری دورۀ قاجار». استاد راهنما سیمین فصیحی. تهران: دانشگاه الزهرا.
- عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا سالور (1376). روزنامۀ خاطرات عینالسلطنه. به‌کوشش مسعود سالور، ایرج افشار. تهران: اساطیر.
- قدیمی قیداری، عباس (زمستان1388). «تکوین جریان انتقاد بر تاریخ‌نویسی سنتی در ایران عصر قاجار». فصلنامۀ مطالعات تاریخ فرهنگی. س1. ش2.
- کمری، علی‌رضا (1383). با یاد خاطره؛ درآمدی بر خاطر‌هنویسی و خاطرهنگاشتههای پارسی در تاریخ ایران. تهران: سورۀ مهر.
- ــــــــــــــــ (1381). یادمانا (پنج مقاله دربارۀ خاطره­نویسی و خاطره­نگاشته­های جنگ و جبهه، دفاع مقدس). تهران:  سورۀ مهر.
- کرمانی، ناظم‌الاسلام (1362). تاریخ بیداری ایرانیان. به‌اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: آگاه نوین.
- ممتحن‌الدوله، میرزامهدی‌خان (1362). خاطرات ممتحنالدوله. به‌کوشش حسینقلی‌خان شقاقی. تهران: فردوسی.
- میرپنجه، اسماعیل (1370). خاطرات اسارت (روزنامه سفر خوارزم و خیوه). به‌کوشش صفاءالدین تبرائیان. تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
- میرعمادی، طاهره (1381). پدیدارشناسی خود و دیگری (از طریق تاویل­شناسی متن مجراهای حاجی­بابای اصفهانی). استاد راهنما: دکتر عباس منوچهری. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-وحدت، فرزین (1382). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.