نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ،دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ گرایش انقلاب اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

تواریخ محلی یکی از اشکال مهم تاریخ‌نگاری ایرانی‌اسلامی است که در کنار انواع تاریخ، کمک شایانی به شناخت تحولات گذشته می‌کند. ازجملۀ این‌گونه آثار، شرف‌نامه تألیف امیر شرفخان بدلیسی است که به‌عنوان نخستین اثر از نوع خود، به مسئلۀ کردستان پرداخته است. شرفخان درحالی به مسئلۀ کرد و کردستان می‌پردازد که بخش عمدۀ این منطقه از دایرۀ تسلط حکومت‌های ایرانی خارج شده و در اختیار عثمانیان قرار گرفته است. بنابراین تحلیل مسئلۀ اصلی شرفخان در کردشناسی او به‌ویژه برای باب عالی حائز اهمیت است. در این مقاله برای تبیین بینش و روش تاریخ‌نگاری او در توجه به مسئلۀ کرد و کردستان ابتدا مختصری دربارۀ سیاست عثمانیان و صفویان به‌عنوان عنصر تعادل‌بخش منطقه، بعد به شاخصه‌های تاریخ‌نگری شرفخان پرداخته شده و درنهایت به روش ایشان در نگارش تاریخ، توجه می‌شود. این پژوهش با روش تحلیل تاریخی و شیوۀ توصیفی‌تحلیلی، ابعاد و مؤلفه‌های اندیشۀ تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری شرفخان را بررسی می‌کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، منظومۀ فکری شرفخان دارای ویژگی‌هایی چون، نخبه‌گرایی، شریعت‌مدارانه، انتقادی و درعین‌حال رویکردی ستایش‌آمیز به کردها است. برجسته‌کردن نقش و جایگاه کردها و کردستان، به‌ویژه خاندان‌های حاکم کرد، در مناسبات ایران و عثمانی، تأکید بر موقعیت سرزمینی کردستان و بیان ویژگی‌های جامعۀ کردی از دیگر مؤلفه‌های مربوط‌به تاریخ‌نگاری شرفخان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Sharafkhan Badlisi's Approach to Historical Perspective and Historiography in Sharafnameh

نویسندگان [English]

  • Zekrola Mohammadi 1
  • Kyoumars Feizi 2

1 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature, AlZahra University, Tehran, Iran

2 PhD student in the history of the Islamic Revolution, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

چکیده [English]

Local histories are one of the most basic forms of Iranian-Islamic historiography that, along with various types of history, help understand the past developments. Among such works is the honorary letter written by Amir Sharaf-Khan Badlisi, dealing with the issue of Kurdistan as the first work of his kind. While Sharaf-Khan deals with Kurds and Kurdistan's problem, most of the region has fallen out of the control of the Iranian governments and has been handed over to the Ottomans. Therefore, the analysis of Sharafkhan's main problem in his Kurdish studies is especially important for the great chapter. In this article, in order to explain his insight and method of historiography in considering the issue of the Kurds and Kurdistan, first a brief about the Ottoman and Safavid policies as a balancing element of the region, then the characteristics of Sharf-Khan's historiography, and finally his method in writing history. This research examines the dimensions and components of Sharaf-khan's historiographical and historiographical thought using historical analysis and the descriptive-analytical method. The results show that Sharafkhan's intellectual system has characteristics such as elitism, sharia-oriented, critical, and at the same time, a praiseworthy approach to the Kurds. Highlighting the Kurds and Kurdistan's role and position, particularly the ruling Kurdish families, in Iran-Ottoman relations, emphasizing the territorial position of Kurdistan, and expressing the characteristics of the Kurdish community are other components of Sharafkhan's historiography.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurdistan
  • Kurds
  • Sharaf-Khan Badlisi
  • Historiography
  • Sharafnameh
کتاب‌شناخت
آشوری، داریوش(1387) دانشنامۀ سیاسی، تهران: مروارید.
آرام، محمد باقر(1386) اندیشۀ تاریخ‌نگاری عصر صفوی، تهران: علمی.
احمدی، بابک(1388) ساختار و تأویل متن، تهران: علمی.
اسمیت، آنتونی(1383) ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمۀ منصور انصاری، تهران: مطالعات ملی.
اسماعیلی، حبیب الله و منیر قادری(1389) جستارهایی در تاریخ و تاریخ‌نگاری، تهران: خانۀ کتاب
اشمیت، لارنس کی(1397) درآمدی بر فهم هرمنوتیک، ترجمۀ بهنام خداپناه، تهران: ققنوس.
باتامور، تی بی (1381) نخبگان و جامعه، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: شیرازه.
بدلیسی، شرف‌خان (1343) شرف‌نامه با مقدمه و تعلیقات فهارس، محمد عباسی، بی‌جا: مطبوعاتی علمی.
___________ (1377) تاریخ مفصل کردستان، تهران: اساطیر.
برتون، دولمان(1387) قوم‌شناسی سیاسی، ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران: نی.
بروسه‌لی، محمدطاهر بیگ(1342) عثمانلی مؤلفلری، استانبول: بی‌نا.
بروین سن، مارتین(1387) جامعه‌شناسی مردم کرد(آغا، شیخ، دولت)، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
بیات،کاوه(1374)کردهای ترکیه و تأثیر آن بر روابط خارجی ایران، تهران: نشر تاریخ ایران.
بیانی، خانبابا(1380) پنجاه سال تاریخ ایران دورۀ ناصری مستند به اسناد تاریخی و آرشیوی، تهران: انتشارات مرشد.
پاکزاد، مهری(1389) «ادریس بدلیسی، هشت بهشت و دیگر آثار او»، پژوهش‌نامۀ فرهنگ و ادب دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مهاباد، شمارۀ10
ثواقب، جهانبخش (1378) تاریخ‌نگاری عصر صفوی، تهران: علمی.
ثواقب، جهانبخش و پرستو مظفریی و مهدی صلاح (1396) «تاریخ سلاطین هورامان یا تحول تاریخ‌نگاری کردستان»، پژوهش‌نامۀ تاریخ‌های محلی، دورۀ 5، شمارۀ 2.
جلی، علی‌اصغر(1375) بحث‌هایی در اندیشۀ سیاسی قرن بیستم، تهران: اساطیر.
حاتم، غلامعلی(1395) «معرفی و مطالعۀ نگاره‌های شرف‌نامۀ امیر شرف‌خان بدلیسی»، فصل‌نامۀ علمی و پژوهشی نگره، شمارۀ38.
حسن‌زاده، اسماعیل(1386) «تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری عمادالدین کاتب اصفهانی»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی علوم انسانی، دانشگاه الزهرا، سال17، شمارۀ 65.
حسن‌زاده، اسماعیل(1388) «بینش و روش در تاریخ‌نگاری عتبی»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی، دانشگاه الزهرا، سال19، شمارۀ 3.
حضرتی، حسن و عباس برومند اعلم: به‌کوشش (1391) تاریخ‌شناسی و تاریخ‌نگاری، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
حضرتی، حسن: به‌کوشش، (1381) تأملاتی در علم تاریخ و تاریخ‌نگاری اسلامی، تهران: نقش جهان.
دهقان، علی(1348)سرزمین زردشت(اوضاع طبیعی، تاریخی، اقتصادی و اجتماعی رضائیه)، ارومیه: انتشارات ابن‌سینا.
رابینسون، چیس. اف(1389) تاریخ‌نگاری اسلامی، ترجمۀ مصطفی سبحانی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
رستمی، فاطمه (1386) «شاخص‌های تاریخ‌نگاری محلی در ایران»، مجله‌نامۀ انجمن، شمارۀ 28.
رمبرگ، بیورن و کریستین گسدال (1390) هرمنوتیک، ترجمۀ مهدی محمدی، تهران: علمی.
روحانی، بابا مردوخ (1390) تاریخ مشاهیر کرد، جلد1، تهران: سروش.
روزنتال، فرانتس(1388) تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمۀ اسدالله آزاد، تهران: نی.
روملو، حسن بیگ(1357) احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، جلد 12، تهران: گستره.
زه ‌ند، که‌ریم(2001) جوگرافی کوردستان(جغرافیای کردستان)، سلیمانیه: ده‌زگای چاپ و په‌ خشی سه‌رده.
ژاده سواژه (1366) مدخل تاریخ شرق اسلامی، ترجمۀ نوش‌آفرین انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
ژویس، بلو(1379) مسئلۀ کرد؛ بررسی تاریخی و جامعه‌شناسی، ترجمۀ پرویز امین، سنندج: دانشگاه کردستان.
ساروخانی، باقر(1375) روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، جلد 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
سولتانی، ئه نوه ر (2005) دوو ذه یلی شه ره فنامۀ بتلیسی، سلیمانی: ژین.
شکوری، ابوالفضل(1380) درآمدی بر تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری مسلمانان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
شمس، اسماعیل(1392) «مقدمه‌ای بر تاریخ‌نگاری کوردی»، فصل‌نامۀ زریوار، شمارۀ 81 و 82. 
شولتز، دوانپی و سیدنی الن شولتز (1395) نظریه‌های شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش.
صالحی امیری، رضا (1388) مدیریت منازعات قومی در ایران، تهران: مطالعات استراتژیک.
صالحی، نصرالله(1380) «کتاب‌شناسی توصیفی تاریخ‌های محلی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ 44 و 45.
عبدالرقیب، یوسف (2005م) تابلوکانی شه رفنامه، سلیمانیه: ژین.
فیست، جس و گریگوری جی. فیست (1390)، نظریۀ شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: روان.
قدیمی قیداری، عباس (1388) «تاریخ‌نگاری محلی کردستان و ظهور نخستین تاریخ‌نگار زن در ایران»، مجلۀ پژوهش‌های تاریخی، شمارۀ 1.
قنوات، عبدالرحیم (1388) تاریخ‌نگاری محلی ایران در دورۀ اسلامی، تهران: نی.
کینان، درک (1377)کرد و کردستان، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
گیروشه (1379) تغییرات اجتماعی، ترجمۀ منصور وثوقی، تهران: نی.
لارنس پروین، الیور جان(1389) شخصیت(نظریه وپژوهش)، ترجمۀ محمدجعفر جوادی و پروین کدیور، تهران: آییژ.
م. ره سول هاوار(2000) کورد و باکووری کوردستان له سه ره تای میژووه وه هه تا شه ری دوو هه می جیهانی، سلیمانی: چاپخانۀ خاک.
محمدی، ذکرالله و مسعود آدینه‌وند، (1391) «بینش و روش در تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری حمدالله مستوفی قزوینی»، دوفصل‌نامۀ علمی و پژوهشی تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، دانشگاه الزهرا، سال24، شمارۀ 14.
مستوفی، حمدالله (1362) نزهـﺔ القلوب، به اهتمام لسترنج، تهران: دنیای کتاب.
منوچهری، عباس (1390) هرمنوتیک، دانش و رهایی، تهران: علمی.
میثمی، جولی اسکات(1391) تاریخ‌نگاری فارسی، ترجمۀ محمد دهقان، تهران: ماهی.
نورایی، مرتضی(1390) شاخص‌های تاریخ‌نگاری، تهران: گستره.
واسیلوا، ئی، یی(2004) «وه رگیرانه، رووسییه که ی شه ره فنامه»چه ند وتاریکی کورد ناسی ، ئه نوه رقادر محه مه د، له رووسییه وه کردوونی به کوردی، سلیمانی ده زگای چاپ سه رده م.
هیوود، اندرو (1389) سیاست، ترجمۀ عبدالرحمان عالم، تهران: نی.
یاسمی، رشید، (1375) کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی، تهران: علمی.
 
-Kohn, Hans (1955) nationalism, Itsmeaning akd History New York, D Van Nastrandco Inc, prinstion  
Pareto, vilferdo. (1969). Allgempine Sociologie. Frankfurt-
Stephen.D. tansey (2000), political: thebasicsSeoondedition, Routledge.London –
  
List of sources with English handwriting
 Persian and Turkish Sources
-       Aḥmadī, Bābak (1388 Š.), tār va Tāvīl-e Matn, Tehran: ‘Elmī.[In Persian]
-       Ārām, Moḥammad Bāqir (1386 Š.), Andīša-ye Tārīnigārī-e ‘ār-e afavī, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-       Āšūrī, Darūš (1387 Š.), Dānišnāma-ye Sīāsī, Tehran: Morvārīd. [In Persian]
-       Bayāt, Kāveh (1374 Š.), Kordhā-ye Torkīyya va Taīr-e ān bar Ravābia āriĵī Īrān, Tehran: Našr-e Tārīḵ-e Īrān. [In Persian]
-       Dadlīsī, Šarafḵān (1343 Š.), Šarafnāma, edited by Moḥamad ‘Abbāsī, Maṭbū‘ātī ‘Elmī.
-       Dadlīsī, Šarafḵān (1377 Š.), Tārī-e Mofaal-e Kordistān, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
-       Dihqān, ‘Alī (1348 Š.), Sarzamīn-e Zardošt (Ożā e abī ī, Tārīī, Eqtiādī va Eĵtimā‘ī-e Reżāīa), Urmia: entišārāt-e Ebn Sīnā. [In Persian]
-       Esmā‘īlī, Ḥabīballāh; et. al (1389 Š.), Ĵostārhhāīī dat Tārī va Tārīnigārī, Tehran: ḵāna-ye Kitāb. [In Persian]
-       Bayānī, ḵānbābā (1380 Š.), Panĵāh Sāl Tārī-e Īrān-e Dora-ye Nāerī Mostanad ba Asnād-e Tārīī va Āšīvī, Tehran: Entišārāt-e Moršid. [In Persian]
-       Brusa Lī, Moḥammad Ṭāhir Bayg (1342), Omānlī Molflarī, Istanbul.
-       Goftigūhāīī dar Bāb-e Tārīšināsī va Tārīnigāri (1391 Š.), edited by Ḥasan Ḥażratī and ‘Abbās Borūmand A‘alam, Pežūhiškada Tārīḵ-e Eslām. [In Persian]
-       Ḥasanzādeh, Esmāīl (1388 Š.), “Bīneš va Raveš dar Tārīḵnigārī ‘Otbī”, Falnāma-ye ‘Elmī Pežūhišī Dānišgāh Al-Zahrā, 19, No. 3. [In Persian]
-       Ḥasanzādeh, Esmāīl (1386 š.), “Tārīḵnegarī va Tārīḵnegārī ‘Emād al-Dīn Kātib Eṣfahānī”, Falnāma-ye ‘Elmī Pežūhišī ‘Olūm-e Ensānī Dānišgāh Al-Zahrā, 17, No. 65. [In Persian]
-       Ḥātam, Ḡolām ‘Alī (1395 Š.), “Mo‘arefī va Moṭāli ‘a-ye Nigārahā-ye Šarafnāma-ye Amīr Šaraf ḵān Badlīsī”, Falnāma-ye ‘elmī va Pežūhišī Nigara, No. 38. [In Persian]
-       Ĵallī, ‘Alī Aṣḡār (1375 Š.), Baḥṯhāīī dar Andīša-ye Sīāsī-e Qarn-e Bīstom, Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
-       Manūčihrī, ‘Abbās (1390 Š.), Hermenotik, Dāniš va Rahāīī, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-       Moḥammadī, Ẓikrallāh; Mas‘ūd Ādīnavand (1391 Š.), “Bīneš va Raveš dar Tārīḵnigārī va Tārīḵnegarī-e Ḥamdallāh Mostawfī Qāzvīnī”, Do Falnāma-ye ‘Elmī va Pežūhišī-e Tīnigarī va Tārīnegārī Dānišgāh-e Al-Zahrā, 24, No. 14. [In Persian]
-       Mostowfī, Ḥamdallāh (1362 Š.), Nozhat al-Qolūb, edited by Le Strange, Tehran: Donyā-ye Kitāb. [In Persian]
-       Nūrāīī, Mortażā (1390 Š.), Šāishā-ye Tārīnigārī, Tehran: Gostara. [In Persian]
-       Pākzād, Mehrī (1389 s.), “Edrīs Badlīsī, Hašt Bihišt va Dīgar Āṯār-e Oū”, Pežūhišnāma-ye Farhang va Adab, Dānišgāh-e Āzād-e Eslāmī (Mahābād), No. 10. [In Persian]
-       Qadīmī Qidārī, ‘Abbās (1388 Š.), “Tārīḵnigārī-e Maḥallī-e Kordistān va Ẓohūr-e Naḵostīn Tārīḵnigāri-e Zan dar Īrān”, Maĵala-ye Pežūhišhā-ye Tārīī, No. 1. [In Persian]
-       Qanavāt, ‘Abd al-Raḥīm (1388 Š.), Tārīnigārī Maallī-e Īrān dar Doraya Eslāmī, Tehran: Nai. [In Persian]
-       Roḥānī, Bābā Mardūḵ (1390 Š.), Tārī-e Mašāhīr-e Kord, Vol. 1, Tehran: Sorūš. [In Persian]
-       Rostamī, Fatima (1386 Š.), “Šāḵiṣhā-ye Tārīḵnigī-e Maḥallī dar Īrān”, Maĵala-ye Nāma-ye Anĵoman, No. 28. [In Persian]
-       Rūmlū, ḥasan Bayg (1375 š.), Asan al-Tavārī, edited by ‘Abd al-Ḥosayn Navāīī, Vol. 12, Tehran: Gostara. [In Persian]
-       Sārūḵānī, Bāqir (1375 Š.), Ravišhā-ye Taqīq dar ‘Olūm-e Eĵtimā‘ī, Vol. 1, Tehran: Pežūhišgāh-e ‘Olūm-e Ensānī va Moṭāli‘āt-e Farhangī. [In Persian]
-       Ṣāliḥī, Naṣrallāh (1380 Š.), “Kitābšināsī-e Tawṣīfī-e Tārīḵhā-ye Maḥallī”, Kitāb-e Māh-e Tārī va Ĵorāfīā, No. 44, 45. [In Persian]
-       Ṣāleḥī Amīrī, Reżā (1388 Š.), Modīrīyyat-e Monāzi‘āt-e Qomī dar Īrān, Tehran: Moṭāli ‘āt-e Estrātežīk. [In Persian]
-       Šakūrī, abulfaāl (1380 Š.), Darāmadī bar Tārīnigārī , Tārīnegarī-e Moslamānān, Qom: Daftar-e Tablīḡāt-e Eslāmī. [In Persian]
-       Šams, Esmā‘īl (1392 Š.), “Moqadamaīī bar Tārīḵnigārī-e Kūrdī”, Falnāma-ye Zarīvār, No. 81, 82. [In Persian]
-       Ta‘molātī dar ‘Elm-e Tārī va Tārīnigārī-e Eslāmī (1391 Š.), edited by Ḥasan Ḥażrātī. Tehran: Naqš Ĵahān. [In Persian]
-       Ṯavāqib, Ĵahānbaḵš (1378 Š.), Tārīnigārī-e Ar-e afavī, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
-       Ṯavāqib, Ĵahānbaḵš; Parastū Moẓafarī; Mahdī Ṣalāḥ (1396 Š.), “Tārīḵ-e Salāṭīn-e Hūrāmān yā Taḥavvol-e Tārīḵnigāri-e Kordistān”, Pežūhišnāma-ye Tārīhā-ye Maallī, 5, No. 2. [In Persian]
-       Yāsamī, Rašīd (1375 s.), Kord va Payvastegī-e Nižādī va Tārīī, Tehran: ‘Elmī. [In Persian]
 
 
French and English Sources
-       Blue, Joyce (1963), Le probléme kurde: essai sociologuque et historique, Publication du centre.
-       Bottomore, Tom (2006), Elites and Society, Routledge.
-       Breton, Roland (1995), L’Ethnopolitique, Presses Universitaires de France.
-       Bruinessen, Martin van (1991), Agha, Shaikh and State: The Social and Political Structure of Kurdistan, Zed Books.
-       Feist, John, et. al (2017), Theories of Personality, McGraw-Hill Education.
-       Heywood, Andrew (2013), Politics, Red Globe Press.
-       Kinnane, Derk (1970), The Kurds and Kurdistan, Oxford University Press.
-       Kohn, Hans (1955), Nationalism, Its Meaning and History, New York: D Van Nastrand CO. Inc.
-       Meisami, Julie Scott (1999), Persian Historiography, Edinburgh University Press.
-       Pareto, Vilferdo (1969), Allgemeine Sociologie. Frankfurt.
-       Pervin, Lawrence A.; Daniel Cervone (2013), Personality: Theory and Research, Wiley.
-       Ramberg, Bjørn T.; Kristin Gjesdal, (1995), “Hermeneutics”, Stanford of Encyclopedia of Philosophy, Stanford University.
-       Robinson, Chase F. (2002), Islamic Historiography, Cambridge University Press.
-       Rocher, Guy (1980), Sociology generale: le changement, Points.
-       Rosenthal, Franz (1968), A History of Muslim Historiography, Leiden: Brill.
-       Sauvaget, Jean (1982), Introduction to the History of the Muslim East: A Bibliographical Guide, Praeger.
-       Schmidt, Lawrence Kennedy (2014), Understanding Hermeneutics, Routledge.
-       Schultz, Duane P.; Sydney Ellen Schultz (2016), Theories of Personality, Cengage Learning.
-       Smith, Anthony D. (2013), Nationalism: Theory, Ideology, History, Polity.
-       Tenesy, Stephen D. (2000), Political: the Basics, London: Routledge.
 
منابع کردی
- زه ‌ند،که‌ریم،(2001) جوگرافی کوردستان(جغرافیای کردستان) سلیمانیه: ده‌زگای چاپ و په‌ خشی سه‌رده
-  سولتانی، ئه نوه ر (2005)  دوو ذه یلی شه ره فنامه ی بتلیسی، سلیمانی: ژین
-  عبدالرقیب، یوسف (2005م) تابلوکانی شه رفنامه، سلیمانیه: ژین
م. ره سول هاوار(2000) کورد و باکووری کوردستان له سه ره تای میژووه وه هه تا شه ری دوو هه می جیهانی، سلیمانی: چاپخانه ی خاک
-  واسیلوا، ئی، یی(2004) «وه رگیرانه، رووسییه که ی شه ره فنامه»چه ند وتاریکی کورد ناسی ، ئه نوه رقادر محه مه د، له رووسییه وه کردوونی به کوردی، سلیمانی ده زگای چاپ سه رده م