نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه معارف دانشکدۀ اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
این پژوهش درصدد مطالعۀ چندوچون موضوع مطاعن و مثالب‌نگاری شرق اسلامی به روش اسنادی و کتابخانه‌ای با رویکرد تاریخی و تحلیلی و انتقادی است. ریشۀ تاریخی این مثالب‌نگاری‌ها که با هدف ثلب، یعنی عیب‌گویی، سرزنش و بدگویی از رقیب نوشته شده‌اند، رقابت‌های جاهلی و قومی است، اما پس از اسلام به‌تدریج به موضوعاتی چون مذاهب فقهی و کلامی، رهبران سیاسی، فرقه‌ها، ائمۀ مذاهب و تصوف توسعه یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جریان مثالب‌نگاری نیز مانند تاریخ‌نگاری اسلامی، غالباً به شرق اسلامی تعلق دارد و در غرب اسلام به‌جز یادداشت‌های کوتاه مطلب دندان‌گیری به چشم نمی‌خورد. مثالب‌نگاری، غالباً تحت‌تأثیر علل و عوامل غیراخلاقی چون غلو، شعوبیگری، عصبیتِ قومی، عوامل سیاسی اجتماعی، خصومت و سوءتفاهم، رقابت‌ها و انگیزه‌های سودجویانه، جای خود را در تاریخ ادبیات اسلام بازکرده است، اما از دخالت عواملی چون حقیقت‌جویی، جرح و تعدیل راویان، صیانت از ایمان مردم و دفع و طرد بدعت‌گذاران یا وجوب تقابل با بدگویان و بدنویسان در تألیف آنچه مثالب‌نگاری نامیده می‌شود، نمی‌توان چشم پوشید. بسیاری از فقها و صاحب‌نظران بر این باورند که مثالب‌نگاری‌ها در پرتو این انگیزه‌ها، موضوعاً از عنوان مثالب، خارج و به فعل اخلاقی تبدیل می‌شود یا به‌سبب مصلحت مهم‌تر، از نظر حکم فقهی از دایرۀ حرمت خارج می‌شود. به نظر می‌رسد بسیاری از مثالب‌نگاری‌های موجود با همین انگیزه‌ها تدوین یافته‌اند و مقاصد مهم دینی و مذهبی را دنبال کرده‌اند، اما از این واقعیت نیز نمی‌توان چشم پوشید که همین آثار از نظر سلبی نیز در ایجاد بدبینی‌ها و بدگویی‌ها و دشمنی‌ها نقشی انکارناپذیر داشته‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Maṯālīb-Negārī in Islamic East
نویسنده [English]
- Hossein Azizi
Assistant Professor, Department of Education, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]
This study aims to examine various sarcasms and invectives of the Islamic East in a documentary and library method with a historical, analytical, and critical approach. The historical roots of these Maṯālīb-Negārī written with the purpose of establishing other shortcomings, i.e., criticizing, blaming, and slandering the rival, are ignorance and ethnic rivalries. However, after Islam, it gradually developed into topics such as jurisprudence and theology, political leaders, sects, religious imams and Sufism. Research shows that the Maṯālīb-Negārī, as Islamic historiography, often belongs to the Islamic East and does not occur in the West of Islam except for some brief notes. Maṯālīb-Negārī is often under the influence of immoral causes and factors such as exaggeration, populism, ethnic nervousness, socio-political factors, hostility and misunderstanding, competition and profit-seeking motives, but has opened its place in the history of Islamic literature due to the interference of factors such as truth-seeking, violation and change of narrators. Protecting people's faith and repelling and rejecting heretics or confronting bad speakers and bad writers cannot be ignored in creating what is called Maṯālīb-Negārī. Many legal scholars and experts are of the opinion that Maṯālīb-Negārī should be changed from the title of Maṯālīb to a moral act in the light of these motivations, or should fall out of the realm of sanctity in the sense of jurisprudence due to more important practical considerations. It seems that many of the existing Maṯālīb were written with the same motives and had important religious purposes, but we cannot ignore the fact that these works played an undeniable role in creating skepticism, slander, and enmity from a negative point of view.
کلیدواژه‌ها [English]
- Maṯālīb-Negārī
- Historiography
- Islamic history
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن (1403ق) الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌هبه‌الله (1404ق) شرح نهج البلاغه، قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد (1966م) الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
_____________ (1409ق) اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد (1410ق) السرائر، به‌تحقیق و تصحیح حسن‌بن‌احمد موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌حبان، ابوحاتم (بیتا) کتاب المجروحین، به‌تحقیق محمود ابراهیم زاید، مکه المکرمه: دارالباز.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی (1325ق) تهذیب التهذیب، بیروت: دارصادر.
___________________(بیتا) لسان المیزان، به‌تحقیق عبدالفتاح ابوغده، بیروت: مکتب المطبوعات الاسلامیه.
ابن‌خلکان، احمد (بیتا) وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، به‌تحقیق احسان عباس، بیروت: دارالفکر.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله (1412ق) الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، بیروت: دارالجیل.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن (1415ق) تاریخ مدینه دمشق، بیروت: دارالفکر.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (بیتا) لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
ابن‌ندیم، محمدبن‌اسحاق (بیتا) الفهرست، بیروت: دارالمعرفه.
ابنشهر آشوب، محمدبن‌علی (1380ق) معالم العلماء، نجف اشرف: المطبعه الحیدریه.
ابن قتیبه،عبدالله بن مسلم(بیتا) غریب الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن‌حسین (1415ق) الاغانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ازرقی، محمدبن‌عبدالله (1416ق) اخبار مکه، به‌تحقیق و تصحیح رشدی صالح ملحس، بیروت: دارالاندلس.
اسلامی، حسن (1389) «اخلاق مخالفت»، هفت آسمان، شمارۀ47، 56-55.
افندی، عبدالله‌بن‌عیسی‌بگ (1431ق) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، به‌تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت: مؤسسۀ التاریخ العربی.
انصاری، شیخ‌مرتضی (1411ق) المکاسب، قم: دارالذخائر.
باجی، سلیمان‌بن‌خلف (بیتا) التعدیل و التجریح، به‌تحقیق احمد البزار، مراکش: وزارت الاوقاف و الشؤون‌الاسلامیه.
بحرانی، علی‌بن‌حسن (1407ق) انوار البدرین، به‌تصحیح محمدعلی‌بن‌محمدرضا طبسی، قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی.
بغدادی، اسماعیل پاشا (1951م) هدیه العارفین، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بغدادی، عبدالقادربن‌عمر (1417ق) خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، به‌تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، القاهره: مکتبه الخانجی.
بغدادی، اسماعیل (1951م) هدیه العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
___________ (1430ق) طبقات اعلام الشیعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی
جابلقی بروجردی، علی‌اصغر (1401ق) طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
جَصّاص، ابوبکر احمدبن‌علی (1415ق) احکام القرآن، ضبط نصه و خرج آیاته محمدعلی شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه
جعفریان، رسول (1375) «شعوبیگری و ضد شعوبیگری در ادبیات اسلامی»، آینۀ پژوهش، شمارۀ38، 33-25.
چلبی، مصطفی حاجی خلیفه (1411ق) کشف الظنون، به‌شرح شهابالدینمرعشی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
حرعاملی، محمدبن‌حسن (بیتا) أمل الآمل فی علما جبل عامل، به‌تحقیق احمد حسینی اشکوری، بغداد: مکتبه الاندلس.
حلی، حسن‌بن‌یوسف (1982ق) نهج الحقّ و کشف الصدق، بیروت: دارالکتب اللبنانی.
خطیب بغدادی، احمدبن‌علی (1417ق) تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
خمینی، روح‌الله (1389) صحیفۀ امام، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
________ (1392) المکاسب المحرمه، تهران: مؤسسۀ تنظیم نشر و آثار امام خمینی.
خویی، سیدابوالقاسم (1418ق) موسوعه الامام الخویی، قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخویی.
داداش‌نژاد، منصور؛ علیجانی، محمدکاظم (1394) «بازخوانی روشی دو کتاب بعض مثالب النواصب عبدالجلیل رازی و مثالب النواصب ابن‌شهرآشوب»، تاریخ اسلام در آینۀ پژوهش، شمارۀ39، 125- 111.
دینوری (1960م) الاخبار الطوال، به‌تحقیق محمد عبدالمنعم عامر، قاهره: داراحیاء الکتب العربی.
ذهبی (1413ق) سیر اعلام النبلاء، اشراف و تخریج شعیب الأرنؤوط، به‌تحقیق حسین الاسد، بیروت: مؤسسۀ الرساله.
رازی، احمدبن‌محمد (بیتا) حجج القرآن، بی‌جا.
رازی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌حاتم (1371ق) الجرح و التعدیل، به‌تحقیق المعلمی، حیدرآباد دکن: مطبعه دائرةالمعارف العثمانیه.
زمخشری، محمودبن‌عمر (1419ق) اساس البلاغه، بیروت: دارالکتب العلیمه.
سبزواری، عبدالاعلی (1413ق) مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم: بینا.
سبزواری، محمدباقر (1381ق) کفایه الفقه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
سزگین، محمدفؤاد (بیتا) تاریخ التراث العربی، ترجمۀ محمود فهمی حجازی، قم، مکتبه آیت الله المرعشی.
سمعانی، عبدالکریم‌بن‌محمد (1382ق) الأنساب (سمعانی)، حیدرآباد: دائرةالمعارف العثمانیه.
سیوطی، عبدالرحمنبنابیبکر (1417ق) تاریخ الخلفا، به‌تحقیق ابراهیم صالح، دمشق: دارالبصائر.
شریف‌رضی، محمدبن‌حسین (1414ق) نهج البلاغه، به‌تحقیق صالح صبحی، قم: هجرت.
_________________(1998م) الامالی، غرر الفوائد و درر القلائد، به‌تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دارالفکر العربی.
شهیدثانی،زین‌‌الدین‌بن‌علی(1421ق) کشف الریبه عن احکام الغیبه، بیروت: جمعیه المعارف الاسلامیه الثقافیه.
صداقت ثمر حسینی، کامیار (1393) شیعه‌شناسی اهل‌سنت، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدوق، محمدبن‌علی (1378ق) عیون اخبار الرضا (ع)، به‌تحقیق و تصحیح مهدی‌لاجوردی، تهران: نشر جوان.
___________(1395ق) کمال الدین و تمام النعمه، به‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
___________(1413ق) من لا یحضره الفقیه، به‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
___________(1414ق) اعتقادات الامامیه، قم: کنگرۀ شیخ مفید
طباطبایی، محمدحسین (بیتا) المیزان فی تفسیر المیزان، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی.
طبری، ابوجعفرمحمدبن‌جریر (بیتا) تاریخ الامم و الملوک، صححه و ضبطه نخبه من العلماء الاجلاء، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی.
طوسی، محمدبن‌محمد (1380ق) الفهرست، نجف اشرف: المطبعه الحیدریه.
____________(1414ق) الامالی، به‌تحقیق و تصحیح: مؤسسۀ البعثه، قم: دارالثقافه
____________ (بیتا) التبیان فی تفسیر القرآن، گردآورنده: احمد حبیب عاملی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
____________ (بیتا) الفهرست، به‌تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، نجف اشرف: مکتبه المرتضویه.
عبدالسلام هارون (1370ق) نوادر المخطوطات، القاهره، بینا.
عزیزی، حسین (1388) مبانی و تاریخ تحول اجتهاد، قم: بوستان‌کتاب.
عسکری، حسن‌بن‌عبد الله (1420ق) جمهره الامثال، به‌تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالجیل.
غوری، عبدالماجد (1428ق) معجم المصطلحات الحدیثیه، دمشق: دارابن‌کثیر.
فارابی، ابونصرمحمد (1381) احصاء العلوم، ترجمۀ خدیو جم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فاسی، محمدبن‌احمد (1419ق) العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، به‌تحقیق و تصحیح محمدعبدالقادر احمد عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
فخر رازی، محمدبن‌عمر (1420ق) التفسیرالکبیر، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
قرطبی، محمدبن‌احمد (1405ق) الجامع لاحکام القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
قنوجی، صدیق‌بن‌حسن‌خان (1999م) أبجد العلوم، به‌تحقیق و تصحیح احمد شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب‌العلمیه .
کلبی، هشام‌بن‌محمد (2015م) مثالب العرب و العجم، به‌تحقیق یاسین جاسم، دمشق: تموز.
کحاله، عمررضا (1376ق) معجم المؤلفین، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
کرکی، علی‌بن‌حسین (بیتا) نفحات الاهوت فی لعن الجبت و الطاغوت، تهران: مکتبه نینوی الحدیثه.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق) الکافی، به‌تحقیق و تصحیح: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کیاسری، عطیه؛ عالم‌زاده، هادی؛ فرهمند، یونس؛ پنجه، معصومعلی (1400) «گونه‌شناسی آثار تاریخی ابن‌حبیب بغدادی (د.245ﻫ.)»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، دانشگاه الزهرا(س)، سال31، شمارۀ 27، 130-109.
مامقانی، عبدالله (1431ق) تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسۀ آل‌البیت احیاء التراث.
مجلسی، محمدباقر (1404) مرآة العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
__________(بیتا) اجازات الحدیث، محمدباقر مجلسی، قم: به اعتناء السید محمود مرعشی.
___________(1403ق) بحار الأنوار الجامعه لدرر اخبار الأئمه الأطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مروی، محمدحسین؛ غفوری‌نژاد، محمد (1400) «سیمای مکتب کلامی بغداد بر اساس داده‌های نجاشی و شیخ طوسی»، پژوهش‌نامۀ کلام، شمارۀ14، 240-213.
مسعودی، علی‌بن‌حسین (1409ق) مروج الذهب، به‌تصحیح یوسف اسعد داغر، قم: مؤسسۀ دارالهجره.
معلمی، مصطفی؛ هاشمی خانعباسی، سیدعلی (1392) «بررسی نقش غالیان در گسترش فرهنگ توهین و سب و لعن با نام و نشان نسبت به خلفای سه‌گانه»، فقه و تاریخ تمدن، شمارۀ36، 129-116.
مفید، محمدبن‌محمد (1414ق) تصحیح الاعتقاد، به‌تحقیق و تصحیح حسین درگاهی، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
__________ (1413ق) الارشاد، به‌تحقیق و تصحیح مؤسسۀ آل البیت، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
__________(1413ق) الفصول المختارة، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
مقدسی، محمدبن‌احمد (1361) احسن التقاسیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
نجاشی، احمدبن‌علی (1365) رجال النجاشی، به‌تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
نجفی، محمدحسن‌بن‌باقر (1421ق) جواهر الکلام، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه الاسلامی بر مذهب اهل‌بیت.
نووی، ابوزکریا یحیی (1411ق) ریاض الصالحین، بیروت: دارالفکر المعاصر.
نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج (بیتا) الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر.
یعقوبی، احمدبن‌اسحاق (بیتا) تاریخ الیعقوبی، بیروت: دارصادر.
حموی، یاقوت‌بن‌عبدالله (1993م) معجم الادبا، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
______________(1995م) معجم البلدان، بیروت: دارصادر.
ʻAbd ul-Salām Hārūn (1370), Nawādīr Al-Maḵṭūṭāt, Cairo.
Abū ul-Faraǰ Isfahānī, ʻAlī b. Ḥosseīn (1415), al-Aḡānī, Beirut: Dār Al-Ḥayya Al-Taraṯ Al-ʻArabī.
Anṣārī, šeīḵ Mortaḍa (1411), Al-Makāsīb, Qom: Dār Al-Aḵdar.
Askari, Hassan b. Abdollah (1420), ǰamharat ul-Amṯāl, edited by Ibrahim, Mohammad Abu al-Fazl, Beirut: Dār al-ǰīl.
Azizi, Hossein (1388), The Basics and History of the Evolution of Ijtihad, Qom: Bostān-Ketāb.
Azraqī, Moḥammad b. Abdollāh (1416), Aḵbār ul-Makkah, edited by Malhas, Rushdi Salih, Beirut: Dār Al-Andalus.
Baḡdādī, ʻAbd ul-Qādīr b. ʻUmar (1417), Khizanat Aladb va Lib Labab Lisan Alarab, investigation and explanation by Abd al-Salam Muhammad Harun, Cairo: Al-Khanji Library.
Baḡdādī, Ismaʻīl (1951), Hadīyat ul-ʻĀrīfīn, Asmāʼ ul-Mūʼalīfīn wa Āṯār ul-Moṣanīfīn, Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Baḡdādī, Ismaʻīl Pāšā (1951) Hadīyat ul-ʻĀrīfīn, Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Bahrani, Ali b. Hassan (1407), ʼAnwār ul-Badreīn, edited by Tabsi, Mohammad Ali b. Mohammad Reza, Qom:Library Ayatollāh Marʻašī.
Bāǰī, Soleīmān b. ḵalaf (Nd), At-Taʻdīl wa al-Taǰrīḥ, edited by Ahmad al-Bazzar, Marrakesh: Ministry of Awqaf and Islamic Affairs.
Boroujerdi, Ali Asghar b. Mohammad Shafi' Chapelqi (1401), Ṭarāʼīf ul-Maqāl fī Maʻrīfat ul-Ṭabaqāt ul-Rīǰāl, Qom: Ayatollāh Marʻašī Library.
Čalabī, Moṣṭafā Ḥāǰī ḵalīfa (1411), “Kašf ul-ḏunūn”, presented by Marʻašī, Shihab al-Din, Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Dadash Nazhad, Mansoor, Alijani, Mohammad Kazem (1394), “A Methodical Re-reading of two books, baed mathalib nevisi Abd al-Jalil Razi mathalib nevasi Ebn Shahr-Ashob", Islamic History Journal in the Mirror of Research, vol. 39, pp111-125.
ḏahabī, Moḥammad b. Aḥmad (1413), Seyar Aʻlām ul-Nobalāʼ, Edited by Shuaib Al-Arnaout, edited by Hussein Al-Assad, Beirut: Moʼassīssa Al-Rīsala.
Dīnevarī, Aḥmad b. Dāwood (1960), Al-Aḵbār ul-Ṭīwwāl, reviewed by Dr. Jamal al-Din al-Shayyal, Cairo: Dār al-Eḥyya Al-katabi ul-ʻArabī.
Ebn ʻAbd ul-Barr, Yūsuf b. ʻAbdullāh (1412), Al-Estīʻāb fī Maʻrīfat ul-Aṣḥāb, Beirut: Dār ul-ǰīl.
Ebn Abī al-Ḥadīd, (1404), šarḥ-e Nahǰ ul-Balāḡah, Qom: Ayatollāh Marʻašī Library.
Ebn ʻAsākīr, ʻAlī b. Ḥassan (1415), Taʼrīḵ Damīšq, Beirut: Dār ul-Fīkr.
Ebn Aṯīr, ʻAlī b. Moḥammad (1409), Osd ul-ḡāba fī Maʻrīfat ul-ṣaḥāba, Beirut, Dār ul-Fīkr.
Ebn Aṯīr, ʻAlī b. Moḥammad (1966), Al-Kāmīl fī Taʼrīḵ, Beirut: Dār ṣādīr.
Ebn Ḥaǰar ʻAsqalānī, Aḥmad b. , ʻAlī (1325), Tahḏīb at- Tahḏīb, Beirut Dār ṣādīr.
Ebn Ḥaǰar ʻAsqalānī, Aḥmad b. , ʻAlī (Nd), Līsān ul-Mīzān, investigation: Abu Ghada Abdel-Fattah, Beirut: Islamic Publications Office.
Ebn Ḥībbān, Abū Ḥātīm (Nd), al-Maǰrūḥīn, edited by Mahmoud Ibrahim Zayed, Makkah Al-Mukarramah, Dār ul-Baz.
Ebn Idrīs, Moḥammad b. Aḥmad (1410), al-Sarā’īr, reviewer and corrector: Mousavi, Hasan b. Ahmad, Qom: Islamic book of publications.
Ebn ḵallakān, Aḥmad (Nd), Wafayāt ul-Aʻyān wa Anbāʼ ʼAbnāʼ ul-zamān, edited by Abbas Ihsan, Beirut: Dār ul-Fīkr.
Ebn Manẓūr, Moḥammad b. Makram (Nd), Līsān ul-ʻArab, Beirut: Dār ul-Fīkr.
Ebn Nadīm, Moḥammad b. Isḥāq (Nd), Al-Fīhrīst, Beirut: Dār ul-Maʻrīfa.
Ebn šahr Āšūb, Moḥammad b. ʻAlī (1380), Maʻālīm ul-ʻOlamāʼ , Najaf Ashraf: Al-Haydari Press.
Effendi, Abdollah b. Issa Beg (1431), Riyad al-Ulama and Hayad al-Fadala, investigator: Ahmad Hosseini Ashkouri, Beirut: The Arab History Institute.
Eslami, Hassan (1389), "Ethics of Opposition", Hefte Asman Magazine, 1389, No. 47, pp. 55-56.
Faḵr Rāzī, M Moḥammad b. ʻOmar (1420), Al-tafsīr ul-kabīr, Beirut: Dār ul-Hayya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Farābī, Abū-Naṣr Moḥammad (1381), Eḥṣāʼ ul-ʻOlūm, translated by Khadi jem, Tehran: Scientific and Publications Company.
Fāssī, Moḥammad b. Aḥmad (1419), Al-ʻEqd ul-ṯamīn fī Taʼrīḵ ul-balad ul-Amīn, Researcher and Proofreader: Ahmad Atta, Mohammad Abd al-Qadir, Beirut: Dār ul-Kotob ul-‘Elmīyyah.
Ghouri, Abd al-Majid (1428), Muejami Almustalahat Alhadaythiy, Damascus: Dara bin Katheer.
Ḥīllī, Ḥassan b. Yossūf (1982), Nahǰ ul-ḥaq wa Kašf ul-ṣīdq , Beirut: Dār ul-kotob ul-lobnānīya.
Ḥamawī, Yāqūt b. Abdullāh (1993), Moʻǰam ul-ʼOdabāʼ, Beirut: Dār ul-Gharb ul-Islami.
Ḥamawī, Yāqūt b. Abdullāh (1995), Moʻǰam ul-boldān, Beirut: Dār ṣādīr.
Ḥor ʻĀmelī, Moḥammad b. Ḥassan (Nd), ʼAmal ul-Āmīl fī ʻOlamāʼ-e ǰabal ul-ʻĀmīl, investigator: Ahmad Hosseini Ashkouri, Baghdad, Al-Andalus Library.
Jafarian, Rasool (1375), Shaubiism and anti-Shaubiism in Islamic literature, Mirror of Research, No. 38, pp.25-33
ǰassas, Abū Bakr Moḥammad b. ʻAlī (1415), Aḥkām ul-Quran, edited by, Abd al-Salam Mohammad Ali Shaheen, Beirut: Dār ul-Kotob ul-ʻElm.
Kahāleh, ʻOmar Reżā (1376), Moʻǰam ul-Moʼalefīn, Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Kalbī, Abū Manẓūr, Hīšām b. Moḥammad (2015), Maṯālīb ul-ʻArab wa ul-ʻAǰam , investigator: Jasim, Yassin, Damascus: Tammuz.
Qanooǰī, ṣaddīq b. Ḥasan ḵān (1999), Abǰad ul-ʻOlūm, Researcher: Ahmad Shams Al-Din, Beirut: Dār ul-Kotob ul-‘Elmīyyah.
Karkī, ʻAlī b. Ḥosseīn (Nd), Nafaḥāt ul-Ahoūt fī Laʻn ul-ǰabat wa ul-Ṭāḡūt, Tehran: Neīnavā Hadith Library.
ḵaṭīb Baḡdādī, Aḥmad b. ʻAlī (1417), Taʼrīḵ Baḡdād, Beirut: Dār ul-Kotob ul-‘Elmīyyah, Mohammad Ali Beydoun Publications.
ḵūʼī, Seyed Abūl-Qāsīm (1418), Mūsūʼat ul-Imām ul- ḵūʼī, Qom: Foundation for the Revival of the Antiquities of Imam al- ḵūʼī.
Khomeini, Ruhollah (1389), ṣaḥīfah Imam, Tehran: Imam Khomeini Foundation for Organization and Publication.
Khomeini, Ruhollah (1392) Al-Makāsīb ul-Moḥarama, Tehran: Imam Khomeini Foundation for Organization and Publication.
Kiasari, Atiyeh etal (1400) "Typology of historical works of Ibn Habib Baghdadi (d. 245 AH)", Historical Perspective and historiography of Alzahr University, No. 112, pp. 109-130.
Maǰlesī, Moḥammad Bāqer (Nd), Eǰāzāt ul-Ḥadith, Qom: with the attention of Mr. Mahmoud Marʻashi.
Maǰlesī, Moḥammad Bāqer (1403), Bīḥār ul-Anwār, Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Maǰlesī, Moḥammad Bāqer (1404), MīrĀt ulʻOqūl fī šarḥ Aḵbār Āl ul-Rasūl, Tehran: Dār ul-Kotob ul-Eslamīyya.
Maqdasī, Moḥammad b. Aḥmad (1361), Aḥsan ul-Taqāsīm, translated by Ali Naqi Monzovi, Tehran: Authors and Translators Company.
Mamaqānī, ʻAbdullāh (1431), Tanqīḥ ul-Maqāl fī ʻElm ul-Rīǰāl, Qom: Moʼ assīssa Āl- ul-Baīt Lī Al-Eḥyyā ul-Torāṯ.
Marvi, Mohammad Hossein, Mohammad, Ghafouri Nejad (1400),"Two-quarter scientific journal for the study of theology", No. 14, pp. 213-240.
Masʻoūdī, ʻAlī b. Ḥosseīn (1409), Moroūǰ ul-ḏahab, Dagro Youssef Asaad, Qom: Moʼ assīssa Dār ul-Hīǰrah.
Moalemi, Mustafa, Hashemi, Seyed Ali (2013), " The Role of Ghalids or Extremists in Spreading the Culture of Insult, Curse and Imprecation with Name and Sign ", Jurisprudence and History of Civilization, No. 36, pp. 116-129.
Mofīd, Moḥammad b. Moḥammad (1413), Al-Foṣūl ul-Moḵtāre, Qom: Kongerah šeīḵ Mofīd.
Mofīd, Moḥammad b. Moḥammad (1413), Al-Iršād, Researcher and Proofreader : Al-Bayt Foundation, Qom: Kongerah šeīḵ Mofīd.
Mofīd, Moḥammad b. Moḥammad (1414), al-Taṣḥīḥ ul-Iʻtīqād, reviewer and corrector: Hossein Dargahi, Qom: Kongerah šeīḵ Mofīd.
Najafi, Mohammad Hassan b. Baqir (1421), Jawāhīr ul-Kalām, Qom: Moʼ assīssa Dāyerat ul-Maʻārīf Fīq ul-Islamī bar Mażhab Ah-ul-bayt.
Nawawī, Abū Zakarīyā Yaḥyā (1411), Rīyāḏ ul-ṣālīḥīn, Beirut: Dār Al-Fīkr, Damascus, Dār Al-Fīkr.
Naǰāšī, Aḥmad b. ʻAlī (1365), Rīǰāl ul- Naǰāšī, investigator: Shabri Zanjani, Musa, Qom: Moʼ assīssa al-Naṣr ul-Eslami.
Neīšāboūrī, Moslīm b. Ḥaǰǰāǰ (Nd), Al-ǰāmīʻ ul-ṣaḥīḥ, Beirut: Dār Al-Fīkr.
Qorṭabī, Moḥammad b. Aḥmad (1405), Al-ǰāmīʻ ul -Aḥkām ul-Quran, Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Rāzī, ʻAbd ul-Raḥmān b. Abī Ḥātam (1371), Al-ǰarḥ wa al-Taʻdīl, edited by al-Moalemi, Hyderabad, The Ottoman Encyclopedia Press.
Rāzī, Aḥmad b. Moḥammad. (Nd), Hoǰaǰ ul-Quran.
Sabzewārī, ʻAbd ul-ʻAlī (1413), Mohaḏab ul-Aḥkām fi Bayān ul-Ḥalāl wa Al-Ḥarām ,Qom.
Sabzewārī, Moḥammad Bāqer (1381), Kīfāyt ul-fīqh, Qom, Islamic Publication Institute.
Sedaqat Samar Hosseini, Kamiyar (2013), Sunni Shiism, Tehran: Research Institute for Humanities and Cultural Studies.
ṣadūq, Moḥammad b. ʻAlī (1378), ʻUyūn ul-Aḵbār Al-Rīḏā, Researcher and Proofreader: Mahdi Lajordi, Tehran: Našr-e ǰavān.
ṣadūq, Moḥammad b. ʻAlī (1395), Kamāl ul-Dīn wa Tammām ul-Nīʻma, Researcher and Proofreader: Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Islamic.
ṣadūq, Moḥammad b. ʻAlī (1413), Mīn La Yḥḏoroh ul-faqīh, Researcher, Proofreader: Ghaffari, Ali Akbar, Qom: Islamic publications book.
ṣadūq, Moḥammad b. ʻAlī (1414), Eʻtīqādāt ul-Imāmīya, Qom: Kangra Sheikh Mofeed.
Samʻānī, ʻAbd ul-Karīm b. Moḥammad (1382), Al-ʼAnsāb (Samʻānī), Hyderabad: Ottoman Encyclopedia.
Sezgin, Mohammad Fouad (Nd): History of Arab Heritage, referenced by: Hijazi, Mahmoud Fahmy, Mostafa, Abd al-Rahim, Qom: Āyatollāh Marʻašī Library.
šahīd ṯānī, Zayn ul-Dīn b. ʻAlī (1421), Kšaf ul-rayba ʻAn Aḥkām ul-ḡaybah, Beirut: The Islamic Cultural Knowledge Association.
šarīf Mortażā, ʻAlī b. Hosseīn (1998), Al-Amālī, ḡorar ul-fawāʼīd wa Dorar ul-Qalāʼīd, corrected by: Mohammad Abu Al-Fadl Ibrahim, Cairo: Dār ul-Fīkr ul-ʻArabī.
šarīf Rażī, Moḥammad b. Hosseīn (1414), Nahǰ ul-Balāḡah, edited by Subhi Salih, Qom: Hīǰrat.
Suyūṭī, ʻAbd ul-Raḥmān b. Abī Bakr (1417), Taʼrīḵ ul-ḵolafāʼ , edited by Saleh, Ibrahim, Damascus: Dār al-Baṣīr.
Ṭabarī, Abū ǰaʻfar Moḥammad b. ǰarīr (Nd), Taʼrīḵ Al-Omam wa Al-Molūk, edited by elite scholars, Beirut: Moʼ assīssa Al-ʻElmī.
Ṭabāṭabāʼī, Moḥammad Ḥosseīn (Nd), Al-Mīzān fī Tafsīr Al-Mīzān, Beirut: Moʼ assīssa Al-ʻElmī.
Tehrani, Aqabozurg, Mohammad Mohsen (1430), Ṭabaqāt Aʻlām ul-šīʻa , Beirut: Dār al-Eḥyya al-Tarāṯ ul-ʻArabī.
Tehrani, Aqabozurg, Mohammad Mohsen (1403), Al-ḏorīʻa ah Ila al-Taṣānīf ul- šīʻa, Beirut: Dār ul-Aḏwā.
Ṭūsī, Moḥammad b. Moḥammad (1380), Al-Fihrist, Najaf Ashraf: Al-Haidari Press.
Ṭūsī, Moḥammad b. Moḥammad (Nd), al-Fīhrīst, corrected: Baḥr ul-ʻOlūm, Mohammad Sadiq, Najaf Ashraf: Al-Mortażawīyyah Library.
Ṭūsī, Moḥammad b. Moḥammad (Nd), Al-Tabīyān fī Tafāsīr Qur’an, Mohammad Mohsen, Amali, Ahmad Habib, Beirut: The Arab Heritage Revival House.
Ṭūsī, Moḥammad b. Moḥammad (1414), Al-Amālī, Researcher and Proofreader: Al-Baath Institute, Qom: Dār ul-ṯaqāfa.
Yaqūbī, Aḥmad b. Isḥāq (Nd) , Taʼrīḵ Al-Yaqūbī, Beirut: Dār ṣādīr.
Zamaḵšarī, Maḥmoūd b. ʻOmar (1419), Asās ul-balāḡa, Beirut: Dār ul-Kotob ul-‘Elmīyyah.
)