تحلیل گفتمان رویکردهای سنت‌‌گرایی و تاریخی‌‌نگری در مبانی نظری هنر اسلامی

پورمختار, صدیقه; افشاری, مرتضی; قاضی زاده, خشایار

doi:10.22051/hph.2022.39236.1594

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی‌‌تحلیلی هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

² دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

https://doi.org/10.22051/hph.2022.39236.1594

چکیده

رویکرد‌‌ها و تعاریف متنوع و گاه متفاوت در مطالعات هنر اسلامی، بررسی شاخه‌های‌‌ مختلف این هنر را پیچیده کرده ‌‌است. سنت‌‌گرایی و تاریخی‌‌نگری، دو رویکرد غالب در این شاخۀ هنری، هر یک به ‌گونه‌ای به هنر ‌‌اسلامی می‌‌نگرند. اصل در سنت‌‌گرایی بر سنت و اصول تغییرناپذیر نهاده ‌‌شده، در حالی ‌‌که در تاریخی‌‌نگری، تاریخ و زمینه‌های آن، این جایگاه را دارا هستند. سنت‌‌گرایان هنر‌ ‌اسلامی را نتیجۀ فیضی می‌‌دانند که در وجود هنرمند جریان‌‌ یافته و آموزه‌‌های خرد ‌‌جاویدان را در اثر ‌‌هنری به تجسم‌‌ صوری رسانده، اما نگاه تاریخی‌‌نگر، آثار هنری را محصول جبر‌ ‌تاریخی و زمینه‌‌های آن در دوره‌‌های ‌‌مختلف می‌‌داند. این تفاوت‌‌ها و مواردی از این دست، باعث پیچیدگی در بررسی‌‌ آثار هنری حتی در جشنواره‌‌های ‌‌معتبر شده و معیارهای گوناگون و گاه متعارضی برای داوری آثار هنر ‌‌اسلامی در نظر گرفته ‌‌می‌‌شود. این پژوهش، با روش توصیفی‌‌تحلیلی و تحلیل ‌‌گفتمان ارنستو‌‌ لاکلا و شانتال ‌‌موفه و رویکردی تطبیقی، سنت‌‌گرایی و تاریخی‌‌نگری را به‌عنوان گفتمان در نظر گرفته و در‌‌صدد ‌‌است تا به پرسش‌‌هایی از این دست پاسخ دهد: دو رویکرد غالب در هنر اسلامی چگونه با روش تحلیل گفتمان بررسی می‌‌شوند، چرا با وجود این ‌‌دو گفتمان‌‌ غالب، در تعریف هنر اسلامی و شاخص‌‌های اصلی آن وحدت نظر وجود ندارد؟ و بدین صورت زمینه‌‌ای فراهم آورد تا شرایط تعدیل تعاریف یا طرح تعریف جامع‌تر فراهم شود. از یافته‌‌های پژوهش می‌‌توان به جامع‌ومانع نبودن این رویکردها به‌تنهایی در مطالعات هنر ‌‌اسلامی و شباهت‌نداشتن در اجزای گفتمانی جهت ایجاد گفتمان مشترک اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20088841.1400.31.28.1.8

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Traditionalism and Historical Perspectives in the Theoretical Foundations of Islamic Art

نویسندگان [English]

Sediqeh Pourmokhtar ¹
Morteza Afshari ²
Khashayar Ghazizadeh ²

¹ PhD student of Comparative and Analytic History of Islamic Art, Shahed University, Tehran, Iran

² Associate Professor of Islamic Art, Islamic Art, Shahed University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The various and sometimes divergent approaches and definitions in the study of Islamic art have made it difficult to study. Traditionalism and historical perspective, the two predominant approaches in the field, view Islamic art in different ways. On tradition and unchanging principles, while the historical perspective focuses on history and its contexts. The traditionalists view Islamic art as the result of grace infused into the artist, embodying the teachings of the perennial philosophy in the works of art, while the historical perspective views, the works of art the product of historical determinism and context. These differences have complicated the study of artworks even in prestigious festivals and the different and contradictory criteria for judging works of Islamic art. Using a descriptive-analytical and discourse- analytical method and a comparative approach, this study attempts to answer the questions: what is the discourse analysis of these two dominant approaches in Islamic art? And why, despite these two dominant discourses, is there no unity in the definition of Islamic art and its main characteristics? And to provide a basis for changing a more comprehensive definition. Research findings include disparities in discourse components, discourse formation, and sub-discourses.

کلیدواژه‌ها [English]

Discourse Analysis
Islamic Art
Laclau and Mouffe
Traditionalism
Historical Perspectives

مراجع

اُلدمدو، کنت (1395) سنت‌گرایی: دین در پرتو فلسفۀ جاویدان، ترجمۀ رضا کوهرنگ بهشتی، چاپ3، تهران: حکمت.

بلر، شیلا (1387) معماری ایلخانی در نطنز: مجموعۀ مزار شیخ عبدالصمد، ترجمۀ ولی‌الله کاوسی، تهران: فرهنگستان هنر.

بورکهارت، تیتوس (1365) هنر اسلامی و زبان بیان، تهران: سروش.

___________ (1387) مبانی نظری هنر اسلامی، ترجمۀ امیر نصری، تهران: حقیقت.

حسن‌‌زاده، اسماعیل؛ صدری، منیژه (1394) «چرخش گفتمانی و خوانش‌‌های ایرانی قیام خیابانی»، تاریخ‌‌نگری و تاریخ‌‌نگاری، دانشگاه الزهرا(س)، سال25، شمارۀ 16، 55-25.

حقیقت، سید صادق (1387) روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.

دالایی، آزاده (1389) «مبانی نظری هنر در دنیای اسلام با تکیه بر آرا متفکرین اسلامی»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه الزهرا(س)، تهران.

ربیعی، هادی (1390) جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درس‌‌گفتارها)، تهران: متن.

________ (1396) مجموعۀ هنر در تمدن اسلامی مبانی نظری، تهران: سازمان سمت.

قربانی آیدین (1393) «مبانی هنر اسلامی و مسیحی»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌‌های خارجی، دانشگاه تبریز.

قنبری، حسین (1394) امکان و ضرورت هنر اسلامی: بررسی و نقد دیدگاه سنت‌گرایان، تهران: نگاه معاصر.

کریچلو، کیت (1384) نقش و جهان‌شناسی؛ جام نو و می کهن، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم‌انسانی.

طباطبایی ‌‌یزدی، مرضیه (1396) «بازخوانی انتقادی سنت تاریخ‌نگاری هنر اسلامی با تأکید بر هنر اسلامی ایران»، رسالۀ دکتری، دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران.

موسوی‌‌ گیلانی، سید رضی (1388) «نقد و بررسی نظریه‌های مختلف دربارۀ هنر اسلامی»، رسالۀ دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.

حکمت مهر، محمدمهدی (1397) «مبانی نظری هنر اسلامی با تأکید بر حکمت‌ متعالیه»، رسالۀ دکتری، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، دانشکدۀ فلسفه و اخلاق، قم.

کاظمی، سامره؛ موسوی گیلانی، سید ‌رضی (1398) «مطالعۀ تطبیقی نقوش هنر اسلامی از دیدگاه سنت‌گرایی و تاریخی‌نگری بر اساس آرای کیت کریچلو و گل رو نجیب اوغلو»، مطالعات تطبیقی هنر، دورۀ9، شمارۀ17، 105-93.

نصر، سید حسین (1383) اسلام و تنگناهای انسان متجدد، ترجمۀ انشاءاالله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.

__________(1397) در جست‌وجوی امر قدسی؛ گفت‌وگوی رامین جهانبگلو و سید حسین نصر، ترجمۀ سید مصطفی شهرآیینی، چاپ9، تهران: نی.

وایه، گاستون (1363) هنر اسلامی در سده‌های نخستین، ترجمۀ رحمان ساوجی، گیلان: چاپخانۀ گیلان.

Beiser, Frederick. (2009). Historicism. The Oxford Handbook of Continent Edited by Michael Rosen and Brian Leiter.

Burckhardt, Titus. (2009). Art of Islam, Language and Meaning. Indiana, Bloomington: World

Coomaraswamy, Ananda K. (2004 The Essential Ananda K. Coomaraswamy. Rama P. Coomaraswamy (ed.), Indiana, Bloomington: World

Richard and Grabar, Oleg. (2001). Islamic Art and Architecture: 650–1250, Yale University Press.

Guénon, René, (2004), The Reign of Quantity and the Signs of the Times, trans. Lord Northbourne, Hillsdale: Sophia Perennis.

Goldstein, Philip. (2019). Ernesto Laclau and Chantal Mouffe: The Evolution of Post-Marxism. Bristol University Press.

Hauser, Arnold. (2016). The Philosophy of Art History. Routledge.

Laclau, Ernesto. Moufee, Chantal. (2001). London, New York: Verso.

Pallis, Marco. (2008), The Way and the Mountain, London: World Wisdom.

Reynolds, Andrew. (1999). What is Historicism?, International Studies in the Philosophy of Science, 13:3, 275-287, DOI: 1080/02698599908573626.

Schuon, Frithjof. (1998). Understanding Islam. Indiana: World Wisdom.

Schuon, Frithjof. (2009). Logic and Transcendence, James S. Cutsinger (ed.), Indiana, Bloomington: World

Burckhardt ، Titus. (2008). Art of Islam : language and meaning. Translated: Amir Nasri. Tehran: Sorūš.

Dalaei,A. (2010). Theoretical foundations of art in the Islamic world based on the opinions of Islamic thinkers. MA thesis. Al Zahra University[In Persian].

Ghanbari, H. (2014). The Possibility and Necessity of Islamic art: Review and Criticism of the Traditionalist Views. Tehran: Negāh-e Moʻāṣer. [In Persian]

Ghorbani, A. (2013). Fundamentals of Islamic and Christian Art. MA Thesis, Research and Technology, Tabriz University, Faculty of Literature and Foreign Languages. [In Persian]

Haghighat, S.S. (2008). Methodology of Political Science. Qom: Mofid University. [In Persian]

Hassanzadeh, E. Sadri, M. (2015). “Discourse Turn and Iranian Readings of Khiabani's Uprising”, Historical Perspective & Historiography, Volume 25, Issue 16 , September 2015, , Pages 25-55[In Persian]

Hikmat Mehr, M. M. (2017). Theoretical foundations of Islamic art with an emphasis on Transcendent Theosophy. PhD Thesis, Baqir al-Olum University, Faculty of Philosophy and Ethics. [In Persian]

Kazemi S, Moosavi S R. (2019). A Comparative Study on Islamic Art Patterns In the View of Perennial Philosophy and Historians and Based on the Views of Keith Critchlow and Gulru Necipoglu. mth; 9 (17) :93-105. [In Persian]

Mousavi Gilani, S.R. (2009). Criticism of Different Theories about Islamic Art. PhD Thesis, Allameh Tabatabai University. [In Persian]

Nasr, S.H. (2004). Islam and the Plight of Modern Man, translated by Enshallah, Rahmati, Tehran: Sohrvardi Research and Publication Office. [In Persian]

Oldmeadow, Harry. (2015). Traditionalism: Religion in the Light of the Perennial Philosophy. Translated by Reza Kohrang Beheshti, third edition, Tehran: Hekmat. [In Persian]

Rabiei, H. (2011). The Nature of Islamic Art (a collection of essays and lectures). Tehran: Matn. [In Persian]

Rabiei, H. (2016). A Book Series of Art in Islamic Civilization: Theoretical Foundation. Publisher: Samt organization. [In Persian]

Tabatabai Yazdi, M. (2016). A critical Review of the Tradition of Islamic Art Historiography with an Emphasis on Iranian Islamic art. PhD thesis, Tarbiat Modares University[In Persian].