نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر تاریخ، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

جهانگیر قائم‌مقامی ازجمله مورخان و محققانی است که حوزه‌ها و موضوعات متنوع و جدید تاریخی را بررسی کرده است. او به‌عنوان سردبیر مجلۀ بررسی‌های تاریخی که جزو مهم‌ترین نشریه‌های تاریخی دورۀ پهلوی محسوب می‌شود، نیز در سیر مطالعات تاریخی ایران ایفای نقش کرده است. قائم‌مقامی به‌دلیل نزدیکی به حکومت پهلوی اغلب به‌عنوان مورخ رسمی که به‌دنبال تقویت گفتمان حاکم بود، معرفی شده است، اما از سویی دیگر او پس از افرادی چون عباس اقبال، رشید یاسمی و... نمایندۀ نسل جدیدی از محققان تاریخی است که نوآوری‌هایی را در عرصۀ تاریخ موجب شدند. موقعیت متناقض‌نمای قائم‌مقامی موجب شده است که او جزو شخصیت‌های مرزی در حوزۀ تاریخ‌نگاری قرار ‌گیرد؛ شخصیت‌هایی که پایی در سنت و پایی در مدرنیته داشتند و می‌توانستند امکان گذار را مهیا کنند و درعین‌حال نقش مهمی در ساخت‌یابی تاریخ‌نگاری جدید برعهده گیرند. به همین دلیل این پژوهش با بررسی مؤلفه‌های تاریخ‌نگاری قائم‌مقامی، به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که مواجهۀ قائم‌مقامی با تاریخ‌نگاری جدید چگونه صورت گرفته و در این فرایند چه رویکردهای نظری و روشی را در پیش گرفته است. براساس مطالعۀ صورت‌گرفته به نظر می‌رسد علی‌رغم نقش مهم قائم‌مقامی در گذار از تاریخ‌نگاری سنتی و پرداختن به حوزه‌های جدید علم تاریخ و به‌کارگرفتن روش‌های جدید، او نتوانسته است الگوی نظری جدیدی در تاریخ‌نگاری به کار ببرد. به بیانی قائم‌مقامی نتوانسته است در فرایند گذار صورت‌بندی منسجمی از تاریخ‌نگاری جدید ارائه کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jahangir Qaemmaqami and transition to new historiography

نویسنده [English]

  • Behzad Asghari

Researcher of History at Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

چکیده [English]

Jahangir Qāʼimʹmaqāmī is one of the historians and researchers who have dealt with various and new historical topics. He has also played a role in the history of Iranian historical research as the editor of the journal Historical Review, which is considered one of the most important historical publications of the Pahlavi era. Due to his closeness to the Pahlavi government, Qāʼimʹmaqāmī was often presented as an official historian who tried to strengthen the ruling discourse. On the other hand, after people like Abbas Iqbal, Rashid Yasmi, etc., he represents a new generation of historians who have produced innovations in the field of history. Qāʼimʹmaqāmī’s contradictory position has made him one of the borderline figures in the field of historiography; figures who stood with one foot in tradition and the other in modernity, offering the possibility of transition and at the same time playing an important role in the construction of a new historiography. For this reason, by examining the components of Qāʼimʹmaqāmī's historiography, this research attempts to answer the question of how Qāʼimʹmaqāmī's confrontation with the new historiography took place and what theoretical and methodological approaches he adopted in this process. Based on the study, it seems that Qāʼimʹmaqāmī was not able to use a new theoretical model in historiography despite his important role in the transition from traditional historiography and engagement with new fields of historiography and the application of new methods. In other words, Qāʼimʹmaqāmī was unable to present a coherent formulation of the new historiography in the process of transition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historiography
  • Jahangir Qāʼimʹmaqāmī
  • Official Historians
  • Border Activists
آریانا، بهرام (1345) «پیام مجله»، بررسی‌های تاریخی، 1(1 و 2)، صص 6- 3.
جنکینز، کیت (1384) بازاندیشی تاریخ، ترجمۀ ساغر صادقیان، تهران: مرکز.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1393) تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
صالحی، نصرالله (1379) «تاریخ‌نگری و اصول تاریخ‌نگاری از دیدگاه زنده‌یاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، (35)، صص 21- 14.
صبور، داریوش (1387) فرهنگ شاعران و نویسندگان معاصر سخن، تهران: سخن.
فراستخواه، مقصود (1401) کنشگران مرزی: صد سال نخست از نسل شوشتری (۱۱۷۰ش) تا نسل فروغی (۱۲۷۰ش)،  تهران: گام نو‏‫.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1323) «جغرافیای بلاد و نواحی: عشایر خوزستان (قبائل سگوند)»، یادگار، (7).
قائم‌مقامی، جهانگیر (1324) «جغرافیای بلاد و نواحی: عشایر خوزستان (طوایف شوش)»، یادگار، (10)، صص 26-19.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1325)الف، «خاندان مشعشعی یا ذیل تاریخ مشعشیان»، یادگار، (19)
قائم‌مقامی، جهانگیر (1325)ب، «عشایر خوزستان (لرکی‌ها)»، یادگار، (21)، صص 72-71.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1326)الف، «آداب و رسوم قومی؛ یک قانون عجیب در میان اعراب خوزستان»، یادگار، (29)، صص 47-48.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1326)ب، «قبایل ایران؛ عشایر خوزستان»، یادگار، (29)، صص 22-10.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1331) «گوشه‌ای از تاریخ ایران: توطئۀ حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس»، یغما، (46)، صص 40-35.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1340) «قائم‌مقام و نامه‌های خصوصی او»، یغما، (160)، صص 376-372.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1342) «دو نامه راجع‌به وقایع مشروطیت»، یغما، (177)، صص 33-30.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1343)الف، «گرانی سال 1316 قمری در تهران»، یغما، (190)، صص 88-84.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1343)ب، «قحطی سال 1273 قمری در تبریز»، یغما، (194)، صص 269-266.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1344) «مسئلۀ پناهندگی فرهادمیرزا معتمدالدوله در سفارت انگلیس»، یغما، (202)، صص 103-95.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1345)الف، «مسائل روز، عشایر ایران»، بررسی‌های تاریخی، (4)، ص 91.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1345)ب، «تدوین فصل مربوط به ارتش در تاریخ‌های ایران»، مهر، (136)، صص 548-545.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1345)ج، «طرح پیشنهادی در نخستین کنگرۀ ایران‌شناسان: تدوین فصل مربوط به ارتش در تاریخ‌ کامل ایران و طبقه‌بندی منابع آن»، بررسی‌های تاریخی، (۳)، صص 548-545.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1346) «فصلی از تاریخ سیاسی ایران: یک قرارداد بازرگانی بین ایران و فرانسه»، بررسی‌های تاریخی، (9 و 10)، صص 204-175.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1347)الف، «دو نامۀ تاریخی دربارۀ رویدادهای مشروطیت»، یغما، (245)، صص 640-636.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1347)ب، «روابط ظل‌السلطان و میرزا ملکم‌خان»، بررسی‌های تاریخی، (18)، صص 83-120.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1348)الف، «مهرها، طغراها و توقیع‌های پادشاهان ایران از ایلخانان تا پایان قاجاریه»، بررسی‌های تاریخی، (21 و 20)، صص162-123.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1348)ب، «تحقیقات تاریخی: مهرها و طغراهای پادشاهان ایران از ایلخانان تا پایان قاجاریه»، بررسی‌های تاریخی، (22)، صص 68-17.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1349)الف، «تحقیقی دربارۀ شغل و وظیفۀ منشی‌الممالکی»، بررسی‌های تاریخی، (26)، صص 208-181.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1349)ب، «اسناد و نامه‌های تاریخی: چند سند از مجموعه اسناد میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله»، بررسی‌های تاریخی، (25)، صص 302-269.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1349)ج، «سندی دربارۀ تاریخ تهران (جغرافیای تاریخی)»، بررسی‌های تاریخی، (25)، صص 135-145.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1349)د، «اعلان‌ها و اعلامیه‌های دورۀ قاجار (ضمایم)»، بررسی‌های تاریخی، (26)، صص304.-293.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1349)هـ، نیم قرن فرهنگ و تمدن ایران (از 1299 تا 1349)، تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)الف، «اسناد و نامه‌های تاریخی: گزارش‌های میرزاملکم‌خان ناظم‌الملک به وزارت خارجۀ ایران»، بررسی‌های تاریخی، (31)، صص 330- 281.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)ب، «اسناد و نامه‌های تاریخی: اسنادی از مجموعه میرزا ملکم‌خان (ناظم الدوله) (دو نامه از سیدنصرالله تقوی و اسنادی دربارۀ مرزهای ایران و عثمانی)»، بررسی‌های تاریخی، (32)، صص 234- 203.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)ج، «مسئلۀلازاری‌ها در ایران»، بررسی‌های تاریخی، (37)، صص 276- 221.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)د، مقدمه‌یی بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انجمن آثار ملی.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1351) بحثی دربارۀ مفهوم جغرافیای تاریخی، بررسی‌های تاریخی، (40)، صص 22-11.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1352)الف، «اسناد خاندان امیر دیوان نوری»، بررسی‌های تاریخی، (45 و 44)، صص 354- 279.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1352)ب، «مهرها، توشیح‌ها و طغراهای ملوک هرمز»، بررسی‌های تاریخی، (46)، صص 58-43.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1352)ج، «متن دیگری از معاهده ارزن‌الروم»، بررسی‌های تاریخی، (48)، ص 16.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1358) روش تحقیق در تاریخ‌نگاری، تهران: دانشگاه ملی.
قهستانی، محمداسحاق و دیگران (1398) «رهیافت‌های جهانگیر قائم‌مقامی در تاریخ‌نگاری نظامی ایران»، مطالعات تاریخ فرهنگی، 11(40)، صص 73- 47.
کار، ای.اچ (1387) تاریخ چیست؟ ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: خوارزمی.
کالینگوود، رابین جورج (1400) مفهوم کلی تاریخ، ترجمه علی‌اکبر مهدیان، تهران: اختران.
کسروی، سیداحمد (1312) تاریخ پانصد سالۀ خوزستان، تهران: مطبعۀ مهر.
کسروی، سیداحمد (1323) ت‍اری‍خ‍چ‍ه‌ ش‍ی‍ر و خ‍ورش‍ی‍د، تهران: پیمان.
کسروی، سیداحمد (1324) مشعشعیان یا بخشی از تاریخ خوزستان، تهران: پیمان.
کسروی، سیداحمد (1335)الف، نام‌های شهرها و دیه‌های ایران، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی شرق.
کسروی، سیداحمد (1335)ب، شهریاران گمنام، تهران: امیرکبیر.
ملایی‌توانی، علیرضا (1395) گفتمان تاریخ‌نگاری رسمی دورۀ پهلوی پیرامون رضا شاه، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
ملایی‌توانی، علیرضا  (1400)الف، چالش‌های تاریخ‌ورزی در ایران امروز، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
ملایی‌توانی، علیرضا (1400)ب، «مفاهیم دوگانه در قلمرو دانش تاریخ‌نگاری ایران: نقد راه رفته و طرح راه جدید»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، 31 (28)، صص 255-229.
یاسمی، رشید (1316) آئین نگارش تاریخ، تهران: مؤسسۀ وعظ و خطابه.
 
Brumberg, Daniel (2001), Reinventing Khomeini: The Struggle for Reform in Iran, Chicago: The university of Chicago press.
Friedman, Susan W. 2003. “Historical Geography and Historical Sociology: Our Honest Toil and the Spatial Turn”. Hand Book of Historical Sociology. Edited by: Gerard Delanty and Engin F. Isin. London: Sage Publication.
 
Aryana, Bahram (1966), The message of the magazine, Journal of historical reviews, No. 1 and 2, pp. 3-6. [in Persian]
Brumberg, Daniel (2001), Reinventing Khomeini: The Struggle for Reform in Iran, Chicago: The university of Chicago press.
Carr, A.H. (2008), What is history? Translated by Hassan Kamshad, Tehran: ḵārazmī. [in Persian]
Collingwood, Robin George (2021), The Idea of History, translated by Ali Akbar Mahdian, Tehran: Aḵtarān. [in Persian]
Farastkhah, Maghsoud (2022), Border Activists: the First Hundred Years From Shushtri's Generation (1791) To Foroughi's Generation (1891), Tehran: Gāme Nū. [in Persian]
Friedman, Susan W. 2003. “Historical Geography and Historical Sociology: Our Honest Toil and the Spatial Turn”. Hand Book of Historical Sociology. Edited by: Gerard Delanty and Engin F. Isin. London: Sage Publication.
Ghaem Maqami, Jahangir (1944), Geography of regions and Districts: Nomads of Khuzestan (Sagvand Tribes), Yadgar Magazine, No. 7. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1945), Geography of regions and Districts: Nomads of Khuzestan (Shush Tribes), Yadgar Magazine, No. 10, pp. 19-26. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1946)/A, Moša‘ša‘ī Dynasty Or Under The History Of Moša‘ša‘īān, Yadgar magazine, No. 19. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1946)/b, Khuzestan Tribes (Lerkis), Yadgar Magazine, No. 21, pp. 71-72. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1947)/A, Ethnic Customs; A Strange Law Among the Arabs Of Khuzestan, Yadgar Magazine, No. 29, pp. 47-48. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1947)/B, Iranian Tribes; Nomads of Khuzestan, Yadgar Magazine, No. 29, pp. 10-22. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1952), Parts of Iran's History: Hossein Ali Mirza Farmanfarma's Conspiracy in Fars, Yaghma Magazine, No. 46, pp. 35-40. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1961), Ghaem Maqam and her Private Letters, Yaghma Magazine, No. 160, pp. 372-376. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1963), Two Letters About Constitutional Events, Yaghma Magazine, No. 177, pp. 30-33. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1964)/A, The High Prices of 1316 AH in Tehran, Yaghma Magazine, No. 190, pp. 84-88. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1964)/b, Famine of 1273 AH in Tabriz, Yaghma Magazine, No. 194, pp. 266-269. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1965), The refugee Issue of Farhad Mīrzā Mo‘tamed al Douleh in The British Embassy, ​​Yaghma Magazine, No. 202, pp. 95-103. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1966)/A, Current Issues, Iranian Nomads, Journal of Historical Surveys, No. 4, p. 91. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1966)/b, Drafting the Chapter Related to the Army in the History of Iran, Mehr Magazine, No. 136, pp. 545-548. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1966)/C, Proposed Plan at the First Congress Of Iranologists: Drafting the Chapter Related to the Army in the Complete History of Iran and classifying its Sources, Journal of Historical Surveys, No. 3, pp. 545-548. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1967), A Chapter from the Political History of Iran: A Commercial Agreement Between Iran And France, Journal of Historical Surveys, No. 9 and 10, pp. 175-204. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1968)/A, Two Historical Letters About Constitutional Events, Yaghma Magazine, No. 245, pp. 636-640. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1968)/b, Relations Between Zell-e Soltan And Mirza Malkam Khan, Journal of Historical Surveys, No. 18, pp. 120-83. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1969)/A, Seals, Signatures, and Autographs of The Kings Of Iran From The Ilkhanids to The End of The Qajar Period, Historical Surveys, No. 20 and 21, pp. 123-162. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1969)/b, Historical Research: The Seals and Signatures Of Iranian Kings From Ilkhanids to the End of The Qajar Period, Journal of Historical Investigations, No. 22, pp. 17-68. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1970)/A, A Research on the Occupation and Duties of the Secretary of Al-Malaki, Historical Surveys, No. 26, pp. 181-208. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1970)/b, Historical Documents and Letters: Some Documents from the Collection of Documents of Mirza Malkam Khan Nazem Al-Douleh, Historical Surveys, No. 25, pp. 269-302. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1970)/c, A Document on The History of Tehran (Historical Geography), Historical Surveys, No. 25, pp. 135-145. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1970)/d, Qajar Era Notices and Announcements (Appendices), Historical Research Magazine, No. 26, pp. 293-304. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1970)/H, half a century of Iran's culture and civilization (from 1920 to 1970), Tehran: General Headquarters of the Army. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1971)/A, Historical Documents and Letters: Reports of Mirza Malkam Khan Nazem ul-Molk To The Ministry Of Foreign Affairs Of Iran, Journal of Historical Surveys, No. 31, pp. 281-330. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1971)/b, Historical Documents and Letters: Documents From The Collection Of Mirza Malkam Khan (Nazem Al-Dawleh) (Two Letters From Seyyed Nasrullah Taqavi And Documents About Iran and Ottoman Borders), Journal of Historical Investigations, No. 32, pp. 203-234. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1971)/c, Problems of the Lazarites in Iran, Journal of Historical Studies, No. 37, pp. 221-276. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1971)/d, An Introduction To The Recognition Of Historical Documents, Tehran: National Antiquities Association. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1972), A Discussion About the Concept of Historical Geography, Journal of Historical Surveys, No. 40, pp. 11-22. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1973)/A, Documents of Amir Divan Nouri's family, Journal of Historical Surveys, No. 44 and 45, pp. 279-354. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1973)/B, Seals, signatures, and the royal insignias of the Kings of Hormuz, Journal of Historical Surveys, No. 46, pp. 43-58. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1973)/c, Another Text of the Treaty of Arzan Al-Rum, Historical Surveys, No. 48, p. 16. [in Persian]
Ghaem Maqami, Jahangir (1979), Research Method In Historiography, Tehran: National University. [in Persian]
Jenkins, Keith (2004), Re-thinking History, translated by Saghar Sadeghyan, Tehran: Markaz. [in Persian]
Kasravi, Seyed Ahmad (1933), the five-hundred-year history of Khuzestan, Tehran: Mehr Press. [in Persian]
Kasravi, Seyed Ahmad (1944), Tārīḵče Šīr va ḵūršīd, Tehran: Peyman. [in Persian]
Kasravi, Seyed Ahmad (1956)/b, Šahrīārān-e Gomnām, Tehran: Amīrkabīr. [in Persian]
Kasravi, Seyyed ahmad (1945), Moša‘ša‘īyān or Part of the History of Khuzestan, Tehran: Peymān. [in Persian]
Kasravi, Seyyed ahmad (1956)/A, Names of The Cities and Counties of Iran, Tehran: Šarq Press Institute. [in Persian]
Molaei Tavani, Alireza (2016), The Official Historiographic Discourse of the Pahlavi Period Around Reza Shah, Tehran: Research Institute for Humanities and Cultural Studies. [in Persian]
Molaei Tavani, Alireza (2021)/A, Challenges of Historiography in Iran Today, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies. [in Persian]
Molaei Tavani, Alireza (2021)/B, Discrepant concepts of Iranian historiograph,Criticism of the past way and Presenting a new way, journals of Historical Perspective & historiography, year 31, number 28, serial 113, pp. 229-255. [in Persian]
Qohestani, Mohammad Ishaq and others (2018), The Approaches of Jahangir Ghaem Maqami In Iran's Military Historiography, Cultural History Studies, No. 40, pp. 47-73. [in Persian]
Sabour, Dariush (2008), Farhang-e Šā‘erān va Nevīsandegān-e Mo‘āṣer-e Soḵan, Tehran: Soḵan. [in Persian]
Salehi, Nasrollah (2000), Historiography and the Principles of Historiography from the Viewpoint of the Late Dr. Abdolhossein Zarrinkoob, Book of the Month of History and Geography, No. 35, pp. 14-21. [in Persian]
Yasemi, Rashid (1937), History Writing Practice, Tehran: Institute of Speech and Oratory. [in Persian] 
Zarrinkoob, Abdolhossein (2013), Tārīḵ dar Tarāzū, Tehran: Amīrkabīr. [in Persian]
 
Brumberg, Daniel (2001), Reinventing Khomeini: The Struggle for Reform in Iran, Chicago: The university of Chicago press.
Friedman, Susan W. 2003. “Historical Geography and Historical Sociology: Our Honest Toil and the Spatial Turn”. Hand Book of Historical Sociology. Edited by: Gerard Delanty and Engin F. Isin. London: Sage Publication