نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• الهه پنجه باشی ¹
• نگار نجیبی ²

¹ دانشیار گروه نقاشی دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

چکیده

بیشترین نمود ظهور نقوش حیوانی در تاریخ هنر خاور باستان تا دوره پُر شکوه هنر صفوی در آثار تجسمی و صنایع‌دستی بوده است. گستردگی و شباهت نقوش حیوانی در فرش‌های کاشان و شاهنامه طهماسبی دوره صفوی مسئله‌ای است که این فرضیه را تقویت می‌کند که ممکن است بتوان جهان طبیعی را به‌عنوان نیروی مشروعیت‌بخش قدرتمندی برای حاکمیت صفویان در نظر گرفت. هدف از این مقاله ارائه مفهوم اساطیری نقوش حیوانی در فرش‌های کاشان و شاهنامه طهماسبی به منظور درک صحیح از رابطه میان مفهوم اقتدار و مشروعیت در نظام سیاسی دوره صفوی و پیوند آن به هنر و فرهنگ این دوره است. سؤالات مطرح شده در این نوشتار عبارت‌اند از: چه ارتباطی را می توان بین باورهای اسطوره‌ای در زمینه قدرت و ترسیم نقوش حیوانی در فرش‌های کاشان و شاهنامه طهماسبی دوره صفوی متصور شد؟ چه ویژگی‌های مضمونی و بصری مشابهی در نقوش حیوانی فرش‌های کاشان و شاهنامه طهماسبی باتوجه‌به هم دوره بودن وجود دارد و وجوه تمایز آن‌ها چیست؟ این نوشتار به شیوه کیفی تاریخی - تحلیلی با رویکرد تطبیقی انجام شده و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حاکمان صفوی با خارج کردن اسطوره های حیوانی از حالت تعلیق و استفاده از آن ها در هنر های گوناگونی چون کتاب آرایی و فرش بافی سعی در مقید ساختن به ساختارقدرت، برداشت و خوانش تازه‌ای از آن‌ها داشته اند. بر این اساس، کاربرد نقوش حیوانی مشابه در فرش‌های کاشان و شاهنامه طهماسبی استفاده از عملکرد این روایت‌های اسطوره‌ای به تولید و بازتولید اندیشه‌های ذات‌گرایانه مشروعیت حکومت صفویه محسوب می شود.

کلیدواژه‌ها

• مشروعیت سیاسی
• نقوش حیوانی
• اسطوره
• فرش کاشان
• شاهنامه طهماسبی

موضوعات

• تاریخ نگاری

عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of the Representation of Animal Mythical Motifs in Kashan Carpets and Tahmasabi's Shahnameh in the Safavid Period (10th or 11th century AH/16th or 17th century AD)

نویسندگان [English]

• Elaheh Panjehbashi ¹
• Negar Najibi ²

¹ Associate Professor of Painting Department of Painting, Faculty of Art Alzahra University Tehran, Iran

² PhD student, Department of the Art Research, Faculty of Alzahra University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

From its representation as a visual element in ancient Eastern art to the glorious period of Safavid art, animals are the most viewed object in literary and art works. The apparent similarity between animal motifs in Kashan carpets and Tahmasbi Shahnameh of the Safavid period is an issue that strengthens the hypothesis that it is possible that since Safavid artists worked in common art workshops. The purpose is to present the mythological concept of animal motifs in Kashan carpets and Tahmasbi Shahnameh of the Safavid period in understanding the role of animals in our culture and tradition. The questions raised in this article are: What is the relationship between mythological beliefs in the drawing of animal motifs in Kashan carpets and Tahmasbi Shahnameh of the Safavid period? What similar thematic and visual features are there in the animal motifs of Kashan carpets and Tahmasabi's Shahnameh? This writing is done in a historical-analytical qualitative way with a comparative approach and the results show that although there are many similarities in thematic and visual features in the images of animal motifs in the Kashan carpets and the Tahmasbi Shahnameh, which shows that Safavid artists imitated each other's artistic style in the same way, but the marked distinctions are often related to the different texture of the Chinese carpet knot. On the other hand, according to mythological beliefs, the presence of the role of animals carries the message of protection in art and culture of this period, and suggest the transcendental positive energies.

کلیدواژه‌ها [English]

• Animal Motifs
• Myth
• Kashan Carpet
• Tahmasabi Shahnameh