نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• طاهره نظری ایلخانی آبادی ¹
• مجتبی گراوند ²
• داریوش نظری ²

¹ دانشجوی دکتری گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

² دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

انسان‌شناسی دینی به‌منزله‌ی رویکردی میان‌رشته‌ای، جایگاه انسان را در نسبت با آموزه‌های الهی بررسی می‌کند. این مفهوم در سنت امامیه، به‌ویژه از منظر انگاره‌ی «انسان کامل» و پیوند آن با نظام دینی، صورتی متمایز یافته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که بازتاب انسان‌شناسی دینی در دو متن شاخص امامیه یعنی الغارات تألیف ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی ( ۲۸۳ ق) و النقض نوشته‌ی عبدالجلیل قزوینی رازی ( ۵۶۰ ق) چگونه صورت‌بندی شده است؟ با وجود تفاوت در مشرب فکری این دو مؤلف ثقفی به‌عنوان محدّث و قزوینی به‌عنوان متکلم هر دو تاریخ را به‌مثابه‌ی ابزاری برای بازنمایی سیمای انسان دینی و دفاع از هویت شیعی، در سه محور مشترک به کار گرفته‌اند: هویت‌سازی مبتنی بر عقل و اخلاق، بهره‌گیری از روایت‌های تاریخی، و تعامل با زمینه‌های اجتماعی. تأکید الغارات بر انسجام اخلاقی و گرایش النقض به تقریب مذهبی، از گذار گفتمان امامی به‌سوی نگرشی تعامل‌گرا حکایت دارد. در این چارچوب، انسان کامل موجودی چندبُعدی است که از رهگذر عقل، اخلاق و شریعت، نقش اصلاح‌گرانه‌ای در جامعه ایفا می‌کند. مؤلفان با تکیه بر عقلانیت، دو مسیر مکمل را ترسیم کرده‌اند: مسیر درون‌دینی با تثبیت هویت شیعی و مسیر برون‌دینی با گرایش به دیالوگ چندفرهنگی. از منظر آنان، تاریخ نه صرفاً روایتی از رخدادها، بلکه ابزاری معرفتی برای تبیین ارزش‌های انسانی و نجات‌بخش تلقی می‌شود؛ و در این میان، مفهوم «انسان کامل» به‌عنوان الگویی جامع از کمال انسانی در منظومه‌ی معرفتی امامیه جایگاهی محوری می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

• متون تاریخی شیعه امامی
• انسان‌شناسی دینی
• نگرش درون‌دینی و برون‌دینی
• ابراهیم ثقفی کوفی
• عبدالجلیل قزوینی رازی

موضوعات

• تاریخ نگاری اسلامی

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Religious Anthropology Approach in the Historical Texts of Thaqafi Kufi and Qazvini Razi

نویسندگان [English]

• Tahereh Nazari ilkhani abadi ¹
• Mojtaba Garavand ²
• Dariush Nazari ²

¹ PhD student, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran

² Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran

چکیده [English]

Religious anthropology, as an interdisciplinary approach,examines the position of man in relation to divine teachings.This concept has found a distinctive form in the Imami tradition,especially from the perspective of the idea of the"perfect man"and its connection with the religious system.The present study, using a descriptive-analytical method,attempts to answer the question of how the reflection of religious anthropology is formulated in two key Imami texts, namely Al-Gharat by Ibrahim ibn Muhammad Thaqafi Kufi (283 AH) and Al-Naqd by Abdul Jalil Qazwini Razi (560 AH).Despite the difference in the intellectual orientation of these two authors,Thaqafi as a hadith scholar and Qazwini as a theologian, both have used history as a tool to represent the image of religious man and defend Shiite identity,in three common axes:identity-building based on reason and ethics, the use of historical narratives,and interaction with social contexts.Al-Gharat’s emphasis on moral coherence and the tendency of the anachronism to religious approximation indicate the transition of Imami discourse towards an interactionist perspective.In this framework,the perfect human being is a multidimensional being who,through reason,morality,and Sharia,plays a reforming role in society.Relying on rationality,the authors have outlined two complementary paths:an intra-religious path with the consolidation of Shiite identity and an extra-religious path with a tendency towards multicultural dialogue.From their perspective,history is not simply a narrative of events,but an epistemological tool for explaining human and saving values;and in the meantime, the concept of the “perfect human being”finds a central place in the Imamiyya epistemological system as a comprehensive model of human perfection.

کلیدواژه‌ها [English]

• Imami Shia historical texts
• religious anthropology
• intra-religious and extra-religious perspectives
• Ibrahim Thaqafi Kufi
• Abdul Jalil Qazvini Razi