نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه اصفهان

2 استاد و عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان

چکیده

از آنجا که منابع مهم تاریخی جهان اسلام به صورت قابل ملاحظه ای به روایات هشام کلبی و نقل آنها توجه نشان داده اند، می توان او را یکی از نویسندگان و محققین مهم، متقدم و اثرگذار در پیشرفت تاریخ نگاری اسلامی به شمار آورد. شواهد حاکی از آن است که تنوع و گستردگی آثار هشام حجم بالایی از روایات مختلف را در اختیار پژوهشگران تاریخی نهاده است. معالم و نشانه های به جای مانده از نگاشته های هشام در منابع پس از او دلیلی محکمی در تایید این گزاره است که آثار هشام تاثیر فراوانی بر روند پیشرفت تاریخنگاری اسلامی داشته است. با توجه به همین اثرگذاری روایات او، می توان ادعا کرد آثار هشام مجموعه ی قابل اطمینان و کم نظیر جهت تحقیقات بنیادین تاریخی و حدیثی برای محققان فراهم آورده است. اما سوال اساسی این پژوهش، این گونه قابل طرح است که چارچوب های تاریخنگاری هشام شامل چه مواردی بوده که توانسته این اثرگذاری گسترده را موجب شود؟ و نیز گونه های تاریخ نگاری هشام در چه زمینه های قابل احصاست؟ در پاسخ به این سوالات می توان گفت تاریخ نگاری هشام گستره فراوانی از شاخه های گوناگون تاریخنگاری را در بردارد که برخی از شعبه های آن برای اولین بار مورد توجه تاریخنگاران اسلامی قرار گرفته، همچنین هاشم را بجهت کاربرد روش های متنوع در کسب اخبار و پالایش آن و استفاده از منابع تاریخ ایران قبل از نهضت ترجمه، می توان به عنوان یکی از اولین تاریخنگاران دارای متد علمی خاص در جهان اسلام بازشناساند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Hesham Kalbi’s Historiography Frameworks

نویسندگان [English]

  • Yaghoub Panahi 1
  • Vahid Saedi 1
  • Asghar Montazer al-Ghaem 2

1 PhD Candidate in History of Islam, University of Isfahan.

2 Professor and member of University of Isfahan

چکیده [English]

As Islamic historical resources have seriously considered narratives cited by Hesham Kalbi. he can be counted as a pioneer in the field of islamic historiography and one of the most renowned researchers and authors in this regard. Firstly, This paper focus on the Hesham’s role in REJALI resources, and then will analyse the effect of his works on other resources published after his death. Regarding other research, there are many remained works attributed to him which historical researchers can use them. It can be clearly seen from the other resources, Hesham’s books have a possitive effect on islamic historiography. According to this effects, his narratives have provided a reliable and unique collection for fundamental historical and anecdotal research. However, It is necessary to find out the elements of hesham’s historiography so that we realise this effects. In addition to this, we have to find out the various ways of his historiography. Some of historical field which he was working on have been the topic of islamic historian, recently. Likewise, because of his different methods of receiving and puring the news and using of Iranian historical resources, referring to before the movement of translation, he can be mentioned as one of the first islamic scientific historian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hesham Kalbi
  • Historiography
  • Framework
  • Method
  • Shiite
- آژند، یعقوب (۱۳۶۱). تاریخ‌نگاری در اسلام (مجموعه مقالات). تهران: گستن.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن [بی‌تا]. الذریعه الی تصانیف شیعه. [بی‌جا]. [بی‌نام].
- آئینه‌وند، صادق (۱۳۷۷). علم تاریخ در گسترۀ تمدن اسلامی. تهران: پژوهشکدۀ علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ابن‌جوزى، عبدالرحمن‌بن على (۱۴۱۲ق/۱۹۹۲). المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق محمد عبد‌القادر عطا و مصطفى عبد‌القادر عطا. چ۱. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌حجر عسقلانى، احمدبن على (۱۴۰۶ق/۱۹۸۶). لسان‌المیزان. ج۲. بیروت: منشورات مؤسسه اعلمی.
- -------------------- (۱۴۱۵ق/۱۹۹۵). الإصابه فى تمییز الصحابه. تحقیق عادل احمد عبد‌الموجود و على محمد معوض. چ۱. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌سعد، محمدبن سعد (۱۴۱۰ق/۱۹۹۰). الطبقات الکبرى. تحقیق محمد عبدالقادر عطا. چ۱. ج۶. بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
- ابن عساکر، ابوالقاسم علیبن الحسن (1415ق). تاریخ مدینه دمشق. بیروت: دارالفکر.
- ابن‌عماد الحنبلی، عبدالحی‌بن محمد. [بی‌تا]. شذرات الذهب فی اخبار من ذهب. ج۲ و ۲۷. بیروت: دار‌الاحیاء التراث العربی.
- ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن مسلم (۱۹۹۲). المعارف. تحقیق ثروت عکاشه. چ۲. القاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
- ابن‌کلبی، هشام (۱۳۶۴). الاصنام. تحقیق احمد زکی پاشا. القاهره: تهران: نشر نو.
- ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق (۱۳۶۶). الفهرست. تحقیق رضا تجدد. تهران: مروی.
- ابوالفرج اصفهانی، على‌بن حسین (۱۴۱۵ق). الاغانی. ج۹ و ۱۰. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- ---------------------- [بی‌تا]. مقاتل‌الطالبیین. تحقیق سیداحمد صقر. بیروت: دارالمعرفه.  
- ابی‌بکربن خلکان (۱۳۹۷ق/۱۹۷۷). وفیات‌الاعیان و انباء ابناء الزمان. تحقیق احسان عباس. ج۴. بیروت: دار‌الثقافه.
- بخاری، محمدبن اسماعیل. [بی‌تا]. تاریخ‌الکبیر. ج۱ و ۸. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- بلاذرى، أحمدبن یحیى (۱۹۸۸). فتوح‌البلدان. بیروت: دارالمکتبه الهلال.
- --------------- (۱۴۱۷ق/۱۹۹۶). جمل من انساب الأشراف. تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى. چ۱. بیروت: دارالفکر.
- تقی‌الدین حلی (۱۳۸۱ق/۱۹۶۱). حسن‌بن علی. الرجال. تصحیح سیدمحمدصادق بحرالعلوم. چ۲. نجف: مطبعه الحیدریه.
- جعفریان، رسول (۱۳۷۶). منابع تاریخ اسلام. قم: انصاریان.
- ----------- (۱۳۸۸). تأملی در نهضت عاشورا. تهران: علم.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله [بی‌تا]. المستدرک. اشراف یوسف عبد‌الرحمن المرعشی. ج۱، ۳ و ۴. بیروت: دارالمعرفه. 
- خطیب بغدادی، احمدبن علی (1417ق). تاریخ بغداد. دراسه و التحقیق عطامصطفی عبدالقادر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- خلیفه‌بن خیاط (۱۴۱۵ق/۱۹۹۵). تاریخ خلیفه‌بن خیاط. تحقیق فواز. چ۱. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- دوری، عبدالعزیز (۱۴۲۰ق). نشأت علم  التاریخ عند العرب. الریاض: مکتبه‌‌العبیکان.
- دینوری، احمدبن داوود (۱۹۶۱). الاخبار الطوال. تحقیق عبدالمنعم عامر. القاهره: دارالاحیاء الکتب العربی.
- ذهبی، محمدبن احمد (۱۳۴۷ق). تذکره‌الحفاظ. ج۱. دارالاحیاء التراث العربیه.
- --------------- [بی‌تا]. میزان الاعتدال فی نقد الرجال. تحقیق علی‌محمد بجاوی. بیروت: دارالمعرفه.
- رازی، ابی‌حاتم. [بی‌تا]. الجرح و التعدیل. چ۱. ج9. حیدرآباد: مطبعه دارالمعارف العثمانیه.
- روزنتال، فرانتس (۱۳۵۶). تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام. ترجمۀ دکتر اسدالله آزاد. مشهد: آستان قدس رضوی.
- سزگین، فؤاد (۱۳۸۰). تاریخ نگارش‌های عربی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سعیدی، وحید (۱۳۹۰). «تبیین نقش هشام‌بن محمدبن سائب کلبی در تمدن اسلامی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد تاریخ.  دانشگاه اصفهان.
- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (۱۳۷۸ق). الملل و النحل. تحقیق سیدمحمد گیلانی. ج۱. مصر: مکتبه المصطفی البابی الحلبی.
- صدر، سیدحسن (۱۳۹۶ق/۱۹۷۶). الشیعه و الفنون الاسلام. با مقدمۀ سلیمان دنیا. قاهره: مطبوعات‌النجاح.
- صفدی، خلیل‌بن ایبک (۱۳۹۴ق/۱۹۷۴). الوافی بالوفیات. دارالنشر: فرانز شتاینر بقیسبادان.
- طبری، محمدبن جریر (۱۳۸۷ق/۱۹۶۷). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم. چ۲. ج۳، ۵، ۶ و ۷. بیروت: دارالتراث.
- عزیزی، حسین (۱۳۸۸). «نقد و بررسی منابع تاریخ‌نگاری فتوح اسلامی ایران در سه قرن اول هجری». پایان‌نامۀ دکتری تاریخ. دانشگاه اصفهان.
- قنوات، عبدالرحیم (۱۳۸۷). «نقد و بررسی تاریخ‌نگاری محلی ایران در دورۀ اسلامی تا سدۀ هفتم هجری». پایان‌نامۀ دکتری تاریخ. دانشگاه اصفهان.
- مصطفی، شاکر (1978م). تاریخ العربی و المورخون. بیروت: دارالعلم للملایین.
- نجاشی، احمدبن علی (۱۴۰۸ق/۱۹۸۸). رجال نجاشی. تحقیق محمدجواد نائینی. چ۱. بیروت: دارالضواء.
- یاقوت حموی، یاقوت‌بن عبدالله (۱۴14ق). معجم‌الادباء أو ارشاد الاریب الی معرفه الادیب. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
- --------------------- (1995م). معجم البلدان. چ۲. بیروت: دارالصادر.
- یوسفی غروی، محمدهادی (۱۳۶۷). وقعه الطف لابی مخنف لوط‌بن یحیی ‌الازدی غامدی. قم: نشرالاسلامی.