نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

شیز و آتشکده آن چنان نقش و جایگاهی در تاریخ دیانت زردشتی دارد که بنابر شواهد باستانشناختی از روزگار هخامنشی به این سو، به ویژه به روزگار ساسانیان و حتی سده چهارم هجری یکی از کانون‌های عبادی و فکری آن دین به شمار می آمده است. علی رغم این، چه به روزگار ساسانی و چه پس از آن، نه در متون دینی درون جامعه زردشتی و نه در منابع پدیدآمده در بیرون آن، اطلاعات روشنی در باره حیات فکری و هیربدستانی آذرگشسب دیده نمی‌شود.
آنچه تاکنون در باره آن نوشته‌اند، اغلب جمع بندی پژوهش‌های باستان‌شناسی و گزارش‌های تاریخی است. به فرض پذیرش جایگاه تاریخی شیز و تصدیق میراث فکری آن، پرسش مهم درباره سرنوشت و سرانجام میراث یادشده است و این که پس از فروپاشی ساسانیان و خاموشی احتمالی آتشکده آن در پایان سده چهارم هجری، میراث آذرگشسب به کجا رفت و آتش مقدس آن به کدام آتشکده پیوست. این مقاله برآن است تا بر مبنای شواهد تاریخی پاسخ‌هایی برای پرسشی به این مهمی پیشنهاد کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Legacy of Šiz in Zoroastrian Traditions under Islamic Reign

نویسنده [English]

  • Hamid Reza Dalvand

Assistant prossor of linguistics Institute for Humanities and Cultural studies

چکیده [English]

Šiz and its famous fire temple, Adur Gušnasp, has  occupied an important position in the history of Zoroastrianism. Since Achaemenid, according to archaeological evidences and historical reports, and afterwards at the time of the Parthian and Sasanid until tenth century AD, it has been an active center.Except for , neithier in  Sasanid Zoroastrian texts  nor in sources after that, there aren't clear data about spiritual life of Adur Gušnasp.is found.
What has been written about it, they are often summing up of archaeological researches and historical reports.Assuming the historical position of siz acknowledging its intellectued heritage, an important question will raise about Adur Gušnasp heritage. we wonder where his herittage had moved to.emigrated it? This article attempt to logical provid answer to the above questions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Azarbayjan
  • Zorozstrians
  • Šiz
  • Adur Gušnasp fire temple
  • Qom
  • Fordojan fire temple
ـ آموزگار، ژاله و احمد تفضلی(1380). اسطوره زندگی زردشت. تهران: چشمه.
ـ ابن حوقل(1345). صورةالارض. ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ ابن خرداذبه(1889). المسالک و الممالک. چاپ دخویه. لیدن: بریل.
ـ ابن رسته(1891). کتاب اعلاق النفیسه. لیدن: بریل.
ـ ابن‌ فقیه‌ همدانی(1885). مختصر کتاب البلدان. چاپ دخویه. لیدن: بریل.
ـ ابن ندیم(1352). الفهرست. ترجمه محمدرضا تجدد. تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران.
ـ ابی‌دلف(1960). الرساله الثانیه لابی‌دلف مسعربن المهلهل الخزرجی. چاپ بطرس بولغاکوف و انس خالدوف. مسکو: دارالنشر لآداب الشرقیه.
ـ اصطخری(1340). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ الاصطخری(1967). کتاب مسالک و الممالک. چاپ دخویه. لیدن بریل.
ـ الباکویی، عبدالرشید صالح بن نور(1971). کتاب تخلیص الآثار و عجایب الملک القهار. ترجمه و علق علیه ضیاءالدین ابن موسی بونیانوف. مسکو: دارالنشرالعلم اداره‌ التحریره ‌الرئیسه ‌الآداب الشرقیه.
ـ البغدادی، عبدالقاهر(1948). الفرق بین الفرق. چاپ محمد محی‌الدین عبدالحمید. قاهره: مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده.
ـ بلاذری(1367). فتوح‌البلدان. ترجمه محمد توکل. تهران نقره.
ـ بویس، مری(1393). منابع مکتوب دین زردشتی. ترجمه شیما جعفری دهقی. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ـ بویس، مری(1381). زردشتیان باورها وآداب دینی آن‌ها. ترجمه عسگر بهرامی. تهران: ققنوس.
ـ تاریخ سیستان(1314). به تصحیح ملک‌الشعرای بهار. تهران: موسسه خاور.
ـ تفضلی، احمد(1378/1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله‌ آموزگار. تهران: سخن.
ـ جکسن(1352). سفرنامه، ایران در گذشته و حال. ترجمة منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای. تهران: خوارزمی.
ـ جیهانی(1368). اشکال العالم. ترجمه عبدالسلام کاتب. با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری. تهران: شرکت به‌نشر.
ـ حمزه ‌اصفهانی(1346). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ.
ـ ـــــــ (1967). التنبیه علی حدوث التصحیف. تحقیق شیخ محمد حسن آل‌یاسین. بغداد: النهضه.
ـ داراب(1922). روایات داراب هرمزدیار. چاپ اونوالا. با مقدمه مدی. 2 ج. بمبئی: بی‌نا.
ـ دریایی، تورج(1383). سقوط ساسانیان. ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی حسینک لو. تهران: نشر تاریخ.
ـ زند بهمن یسن(1370). گزارش محمدتقی راشدمحصل. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ شهرستانی(1335). الملل و النحل. ترجمه افضل‌الدین صدرترکه اصفهانی. به تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. تهران: چاپخانه تابان.
ـ  ـــــــ (1993). الملل و النحل. چاپ امیرعلی مهنا و علی حسن فاعور. بیروت: دارالمعرفه.
ـ فون در استین، هانس هنینگ و رودلف ناومان(1373). تخت سلیمان. برگردان فرامرز نجد سمیعی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ـ القزوینی، زکریا محمد بن محمود(1960). آثار البلاد و اخبار العباد. بیروت: دارصادر للطباعه و النشر.
ـ قمی، حسن بن محمد(1361). تاریخ قم. ترجمه حسن بن علی قمی. تصحیح سید جلال‌الدین طهرانی. تهران: توس.
ـ گابریل، آلفونسن(1381). مارکوپولو در ایران. ترجمه پرویز رجبی. تهران: اساطیر.
ـ مستوفی بافقی(1390). مختصر مفید. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ مستوفی(1336). نزهةالقلوب. بکوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
ـ مقدسی(1361). احسن التقاسیم فی معرفة ‌الاقالیم. 2ج. ترجمه علینقی منزوی. تهران شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
ـ ناومان، رودلف(1374). ویرانه‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان. برگردان فرامرز نجد سمیعی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ـ یاقوت حموی(1866). کتاب معجم‌البلدان. چاپ وستنفیلد. لایپزیک: پروکهوس.
 
 
 
 Boyce, M. (1983), " ādurgušnasp", Iranica, I, pp.475 – 476. ـ
Boyce, M. (2000), " Ganzak", Iranica, X, pp.289 – 290. ـ
   Cordier, Henri(1920),SerMarco Polo, notes and addenda to sir Henry Yule 's edition, London:Johan Murray.
Jackson. A. v. w.(1905), "the magi in Marco polo", JAOS, vol. 26, pp. 79 – 83. ـ
Jackson. A. v. w.(1906), Persia past and present, New York: Mackmillan co. ـ
   Marco polo(1871), SerMarco polo, the venetian, concerning the kingdoms and marvels of the east, book 1, trans by Henry Yule, London: Johan Murray.
 Rawlinson, H. C.(1841)," notes on a journey to TakhtiSoleiman on the site of Atropatenian Ecbatana, JRGS, vol. 10, pp. 1- 158.
Schwarz,Paul(1969), Iran imMittelalternach den ArabischenGeographen,Hildesheim:Olms.