نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران، تهران.

2 دانشیار، گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تحقیق دربارة تاریخ­نگاری اسماعیلیان به دلیل ازمیان‌رفتن حجم قابل‌توجهی از آثار آنان، در میان پژوهشگران این حوزه از اقبال کمتری برخوردار بوده است. با بررسی معدود آثارِ باقی­مانده از مورخان اسماعیلی­مذهب و بازسازی تصویری کلی از آثار مفقودشدة آنان براساس منابع دیگر، پژوهش در تاریخ­نگاری این فرقه تا حدودی امکان­پذیر می­گردد. اهمیّت این پژوهش به این علت است که تاریخ­نگاری اسماعیلیان از منظر فاعلیّتِ پیروان این فرقه در ثبت گزارش­های تاریخی، که تا حدود زیادی از دید محققان این حوزه مغفول مانده، مورد تحقیق و بررسی قرار می­گیرد. در این پژوهش نشان داده خواهد شد که تاریخ­نگاری فاطمیان در گفتمان مسلط تاریخ‌نگاری اسلامی از چه شاخصه­هایی برخوردار است. به‌نظرمی­رسد که تاریخ­نگاری فاطمیان علی‌رغم ظهور در گفتمان مسلط تاریخ­نگاری اسلامی و اثرپذیری از آن، با ویژگی­هایی چون تلاقی آشکار کلام با تاریخ و قرار گرفتن امام- خلیفة اسماعیلی در محور رویدادها، که حاکی از تلاش در جهت نوعی تاریخ­نگاری مقدس است، تا حدودی از سنت تاریخ­نگاری اسلامی متمایز شده و از آن فاصله می­گیرد. این پژوهش به روش تحلیل محتوایِ کیفی و براساس منابع کتابخانه­­ای و دیجیتالی به انجام رسیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Features of Fatimid's Historiography in Islamic Historiography Discourse

نویسندگان [English]

  • Ali Babaei Siab 1
  • Fatemeh Janahmadi 2
  • Sayed Hashem Aghajari 3

1 Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modarres University, Iran, Tehran.

2 Associate professor and faculty member of Tarbiat Modares University

3 Assistant Professor and Faculty Member of Tarbiat Modares University

چکیده [English]

Researchs on the historiography of the Ismâilis has been less successful among scholars in this field due to the loss of a significant amount of their works. By examining the few remaining works of Ismaili historians and recreating a general image of their lost works based on other sources, research into the historiography of this cult is to some extent possible. The importance of this research is due to the fact that the historiography of the Ismailis has been investigated from the perspective of the followers of this sect in a historical record largely ignored by researchers from this field. In this research, it will be shown what features of the Fatimid historiography in the dominant discourse of Islamic historiography. It seems that the Fatimid historiography, in spite of the advent in the dominant discourse of Islamic historiography and being effected by it, seems to be partly due to features such as the apparent intersection of the theology with the history and the placement of the Ismaili Imam in the center of events, which suggests an attempt for a kind of sacred historiography. It distinguishes itself from the tradition of Islamic historiography and separates it from it. This research has been accomplished through qualitative content analysis and based on library and digital resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimid's Historiography
  • Theology
  • Imamate
  • Holy Historiography
-        ابن هیثم، (1388 ش)، پیدایی فاطمیان و گفتگوهای درونی شیعیان در المناظرات، تصحیح و ترجمه انگلیسی ویلفرد مادلونگ و پل ارنست واکر، ترجمه­ی فارسی محمد جاودان و امیر جوان آراسته، قم- تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
-        ایمن فؤاد سید، (2007 م)، الدوله الفاطمیه فی المصر، القاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
-        البغدادی، اسماعیل، (1413 ق)، هدیه العارفین اسماء المولفین و آثارالمصنفین من کشف الظنون، بیروت، دارالکتب العلمیه.
-        جعفر بن منصور الیمن، (1404ق الف)، الکشف، بیروت: چاپ مصطفی غالب.
-        جعفر بن منصور الیمن، (1404ق ب)، سرائر و اسرار النطقاء، بیروت: چاپ مصطفی غالب.
-        الجوذری، ابوعلی منصور العزیزی، (بی­تا)، سیره الأستاذ جوذر و به توقیعات الأئمه الفاطمیین، تقدیم و تحقیق محمد کامل حسین و محمّد عبدالهادی شعیره، مصر: دارالفکر العربی.
-        رابینسون، چیس. اف، (1389 ش)، تاریخ­نگاری اسلامی، ترجمه­ی مصطفی سبحانی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
-        زکار، سهیل، (2007 م)، الجامع فی أخبار القرامطه فی الأحساء- الشام- العراق- الیمن، دمشق: التکوین.
-        الشیّال، جمال­الدین، (1422ق)، مجموعه الوثائق الفاطمیه، القاهره: المکتبه الثقافه الدینیه.
-        صالحیه، محمّد عیسی، (1995 م)، المعجم الشامل للتراث العربی المطبوع، قاهره: المنظمه العربیه للتربیه و الثقافه و العلوم- معهد المخطوطات العربیه.
-        صفدی، خلیل بن ایبک، (1974 م)، الوافی بالوفیات، بیروت: دارالنشر فرانز شتاینر.
-        قاضی نعمان، (1414 ق)، شرح الأخبار فی فضائل الأئمه الأطهار علیهم السلام، قم: جامعه مدرسین.
-        قاضی نعمان، (1970 م)، افتتاح الدعوه، تحقیق وداد القاضی، بیروت: دارالثقافه.
-        قاضی نعمان، (1986 م)، افتتاح الدعوه، تحقیق فرحات الدشراوی، تونس: الشرکه التونسیه للتوزیع.
-        قاضی نعمان، (1996 م)، المجالس و المسایرات، تحقیق ابراهیم شبوح- حبیب فقی و محمّد یعلاوی، بیروت: دارالمنتظر.
-        کحاله، عمر رضا، (1414ق)، معجم المؤلفین: تراجم مصنفی الکتب العربیه، چاپ اول، بیروت: مؤسسه الرساله.
-        مجدوع، اسماعیل بن عبدالرسول، (1344 ش)، فهرست الکتب و الرسائل، تهران: چاپ علینقی منزوی.
-        مقریزی، تقی­الدین احمد بن علی، (1967-1973 م)، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمه الفاطمیین الخلفاء، به کوشش جمال­الدین شیال و محمد حلمی، قاهره: دارالفکر العربی.      
-        المؤید فی الدین الشیرازی، (1949م)، سیره المؤید فی الدین داعی الدعاه، تحقیق محمد کامل حسین بکلیه الآداب بجامعه فؤاد الأول، قاهره: دارالکاتب المصری.
-        الیمانی، محمد بن محمد، (1939 م)، مذاکرات فی حرکه المهدی الفاطمی (استتار الامام و سیره الحاجب)، القاهره: مطبعه المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیه.
-          Daftari, Farhad, (2004), Ismaili literature: A bibliography of sources and studies, The Institute of Ismaili Studies, London.
-          Halm, Heinz, (1997), the Fatimids and their traditions of learning, I.B. Tauris in association with The Institute of Ismaili Studies, London.
-          Ibn al-Haytham, (2001), Kitab al-munazarat (The advent of the Fatimids: A contemporary Shi’i Witness), An edition and english translation by Wilferd Madelung and Paul E. Walker, I.B. Tauris in association with The Institute of Ismaili studies, London- New York.
-          Ivanov, Vladimir Alekseevich, (1963), Ismaili literature: A bibliographical survey, ‎Ismaili society, Tehran.
-          Lalani. Arzina R, (1978), Degrees of Excellence: A Fatimid treatise on leadership in Islam (Ismaili texts and translations), I.B. Tauris in association with The Institute of Ismaili Studies, London- New York.
-          Sanders. p, (1992), “claiming the past: Ghadir Khum and the rise of hafizi Historiography in the late Fatimid Egypt”, Studia Islamica, No. 75, pp. 81-104.