نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشکده تحقیق و توسعه علم انسانی(سمت)

چکیده

شیوۀ به قدرت رسیدن عباسیان و تأثیری که این فرایند، بر منابع تاریخی گذاشته، مسئلۀ کلی این مقاله است. فرض اصلی مقالۀ حاضر این است که روایت اخبارالطوال رویکردی است آگاهانه با روایتی منسجم و هدفدار از برآمدن عباسیان و تثبیت دولت آنها. این روایت، روایتِ دلخواه و مدنظر عباسیان است که عناصر اصلی آن در دوران خلافت ابوجعفر منصور و فرزندش مهدی شکل گرفت؛ ازاین‌رو گزارش اخبارالطوال دربارۀ آغاز کار عباسیان پیش از آنکه بر آگاهی تاریخی ما بیفزاید، از این نظر اهمیت دارد که بیش از دیگر منابع، چارچوب و عناصر اصلی روایت خاص عباسیان را آشکار می‌کند. این مقاله درصدد نتیجه‌گیری دربارۀ نگرش و رویکردهای مؤلف اخبارالطوال نیست؛ چون آگاهی چندانی دربارۀ آن وجود ندارد؛ بلکه تمرکز آن بر ویژگی‌ها و ساختار روایت تاریخی و نسبت آن با دیدگاه‌های عباسیان؛ یعنی برسازندگان نهایی آن است. ازاین‌رو بحث، دربارۀ عوامل تأثیرگذار بر رویکرد مؤلف و شکل‌گیری روایت، بیرون از بحث این مقاله است و مقایسۀ گزارش اخبارالطوال با دیگر وقایع تاریخی نخواهد آمد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Akhbar al-Tiwal's Narrative of Emergence of the Abassids: An Instance of the Abbasid Perspective

نویسنده [English]

  • Mohammad Ahmadimanesh

Assistant Professor,The Institute for Research and Development in the Humanities (SAMT)

چکیده [English]

The main goal of this paper is to understand the approved narrative of the Abbasids about the process of their emergence and to find its impact on the historical sources. I have tried to show how the Akhbar al-Tiwal's reports indicate a deliberate effort for providing a coherent and purposive explanation of the emergence and establishment of the Abbasid government. This report, as we will explain, is an ideal and approved account in the Abbasids' view point. Its components were formed in the period of caliphate of Abu Ja’far Mansur and his son, Mahdi. Thus, more than the historical information it may offer on the rise of the Abbasids government in comparison with other sources, the Akhbar al-Tiwal clarifies the structure and basic elements of this report in which Abbasids were interested. That is why it has been considered as an important source among others. In this paper, I am not going to deal with the attitudes of the author(s) or compiler(s) of Akhbar al-Tiwal, about whom there is very little information; rather, I will only focus on the qualities and structure of its historical report with regards to Abbasids' approach, namely those whose emergence are the basis of such reports. Therefore, discussing the influential formative factors of this historical report or comparing it with other reports of other incidents in this source are not at issue here.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Akhbar al-Tiwal
  • Abbasids
  • Abu al Abbas Saffah
  • Abu Jafar Mansur
کتاب‌شناخت
ابن‌اعثم کوفی، ابومحمد احمد (1411ق) کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌الاثیر، عزالدین ابوالحسن على‌بن‌ابى‌الکرم (1385ق) الکامل فی التاریخ ، بیروت: دار صادر.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد (1408ق) دیوان المبتدا و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحاده، طبعه الثانیه، بیروت: دار الفکر.
ابن‌طقطقی، محمدبن‌علی‌بن‌طباطبا (1418ق) الفخرى فى الآداب السلطانیه و الدول الاسلامیه، تحقیق عبدالقادر محمد مایو، طبعه الأولى، بیروت: دارالقلم العربى.
ابن‌عساکر، ابی‌القاسم علی‌بن‌الحسن‌بن‌هبة‌الله‌بن‌عبدالله (1415ق) تاریخ مدینۀ دمشق، تحقیق عمربن‌غرامه العمروی، بیروت: دارالفکر.
ابن‌قتیبه، ابومحمد عبدالله‌‌بن‌‌مسلم‌‌بن‌‌قتیبه (1992) المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، طبع الثانیه، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ ( 1423ق) عیون‌الاخبار، تحقیق یوسف‌‌الطویل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1410ق) الامامه و السیاسه المعروف به تاریخ الخلفاء، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌کثیر الدمشقی، ابوالفداء اسماعیل‌‌بن‌‌عمر ( 1407ق) البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر.
ابن‌ندیم، محمدبن‌‌‌اسحاق (بی‌تا) الفهرست، بیروت: دارالمعرفه.
ابوالفرج، علی‌بن‌الحسین الاصفهانی (بی‌‌تا) مقاتل‌الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دارالمعرفه.
ابوحنیفه، احمدبن‌داود الدینورى ( 1368) الاخبارالطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قم: منشورات الرضى.
احمدی‌منش، محمد( 1397) فراز و فرود عباسیان: پژوهشی در ساختار و تحول ایدئولوژی، اقتصاد و نهاد نظامی، تهران: سمت.
اخبار الدوله العباسیه (1971م) به تحقیق عبدالعزیز الدوری، عبدالجبار المطلبی، بیروت: دارالطلیعه للطباعه و النشر.
ازدی، الشیخ ابی‌‌زکریا یزیدبن ‌‌محمد‌‌بن‌‌‌ایاس‌‌‌بن‌‌‌القاسم ( 1387ق) تاریخ الموصل، به تحقیق علی حبیبه، قاهره: المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه لجنه إحیاء التراث الاسلامی.
اشعری، ابوالحسن علی‌‌بن‌‌اسماعیل (1411ق) مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق محمد محیی‌‌الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریه.
البلاذری، أحمدبن ‌یحیى‌‌بن‌‌جابر (1417ق) کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دارالفکر.
بلعمی، ابوعلی محمدبن‌محمد (1378و 1373) تاریخ‌نامۀ طبرى(منسوب)، تحقیق محمد روشن، جلد 1و 2: (1378)، تهران: سروش؛ جلد 3و4و5: (1373) تهران: البرز.
تنوخی، ابی‌علی المحسن‌بن‌علی(1398ق) الفرج بعد الشدة، بیروت: دار صادر.
الجزء الرابع، القسم ‌الاول (1392ق) به تحقیق نبیله عبدالمنعم داود، بی‌جا.
جلیلیان، شهرام (1391) ایران‌گرایی در اخبارالطوال ابوحنیفه دینوری، پژوهشنامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال اول، شمارۀ 2.
جهشیاری، ابوعبدالله محمدبن‌عبدوس (1348) الوزراء و الکتاب، تحقیق مصطفی سقاء و ابراهیم الابیاری، ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی، بی‌‌نا، بی‌‌جا.
خلیفه‌بن‌خیاط، ابوعمرو خلیفه‌بن‌خیاط‌‌بن‌‌ابی‌هبیره اللیثی العصفری (1414ق) تاریخ خلیفه‌‌بن‌خیاط، بیروت: دارالفکر.
دنیل، التون ل.( 1367) تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان، ترجمۀ مسعود رجب‌‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
الدوری، عبدالعزیز (2006م) العصر العباسی الاول: دراسه فی التاریخ السیاسی و الاداری و المالی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
الذهبی، شمس الدین محمدبن‌احمد (1413ق) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، به تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت: دار الکتاب العربى.
الصفدی، صلاح الدین خلیل‌بنای‌بک (1420ق) الوافی بالوفیات، به تحقیق احمد الارنأووط، ترکی مصطفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صیامیان گرجی، زهیر (1392) «الگوی حکایت در تاریخ‌نگاری اسلامی، بازنمایی شخصیت امین عباسی در اخبارالطوال دینوری»، پژوهش‌‌های علوم تاریخی، شمارۀ 7.
طبری، محمدبن‌جریر (1387ق) تاریخ الأمم و الملوک، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، طبعه الثانیه، بیروت: دارالتراث.
العیون و الحدائق (1871م) تصحیح: M. J. De Goje، بریل.
فلوتن، فان (1390) استیلای اعراب(شیعه و مهدویت در عهد بنی‌امیه)، ترجمۀ پرویز سپیتمان(اذکایی)، قم: کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی.
کاتب واقدی، محمدبن‌‌‌سعد (1410ق) الطبقات الکبرى،‏ به تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت: دار الکتب العلمیه.
کرون، پاتریشیا ( 1389) تاریخ اندیشۀ سیاسی مسلمانان، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: سخن.
مجمل التواریخ و القصص (1318) تصحیح ملک الشعرا بهار، تهران: کلاله خاور.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌حسین (1425ق) مروج الذهب و معادن الجوهر، به تحقیق کمال حسن مرعی، بیروت: مکتبه العصریه.
ــــــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا) التنبیه و الإشراف، به تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، القاهره: دارالصاوی.
مسکویه، ابوعلی مسکویه رازی ( 1379) تجارب الأمم و تعاقب الهمم، به تحقیق ابوالقاسم امامى، طبعه الثانیه، تهران: سروش.
مقدسی، مطهربن‌طاهر (بی‌‌تا)، البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبه الثقافه الدینیه.
ناشیء الاکبر (1971م) مسائل الإمامه و مقتطفات من الکتاب الاوسط فی المقالات، حقّقها و قدم لها: یوسف فان اس، بیروت: دارالنشر فرانتس شتاینر.
نوبختی، حسن‌‌بن‌‌موسی ( 1353) فرق‌الشیعه، ترجمه و مقدمۀ محمدجواد مشکور، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هامفریز، آر. استیفن (1396) چهارچوبی برای پژوهش در تاریخ اسلام، ترجمۀ جواد مرشدلو، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
یاقوت الحموی الرومی ( 1993م) معجم الأدباء إرشاد الأریب إلی معرفه الأدیب، به تحقیق احسان عباس، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
یعقوبی، احمد‌بن‌‌ابی‌یعقوب(ابن‌واضح) (بى‌تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دار صادر.
-  Elad, Amikam, The Rebellion of Muḥammad al-Nafs al-Zakiyya in 145/762: Ṭālibīs and Early ʿAbbāsīs in Conflict, Islamic History and Civilization Studies and Texts, VOLUME 118, Editorial Board: Hinrich Biesterfeldt, Sebastian Günther, Wadad Kadi, LEIDEN | BOSTON, Brill.
-  Said Agha, Saleh - The Revolution which Toppled the Umayyads: neither Arabs nor Abbasids – Leiden, Brill – 2003.
- Sharon, Moshe- The Black Banners from the East – Jerusalem: The Magnes Press – The Hebrew University – Leiden, Brill – 1983.