نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

عبدالحسین خاتون‌آبادی نویسندۀ وقایع‌السنین و الاعوام در تاریخ‌نگاری خود روش یا روش‌هایی را به‌ کار برده  است که با شیوۀ دیگر همتایان تاریخ‌نگار خود تا اندازه‌ای دیگرگونه است. او از یک‌سو در گزینش موضوع‌های تاریخی دست خود را بسیار باز گذاشته و برخلاف بیشتر مورخان ایرانی در چارچوب مسائل سیاسی گرفتار نشده است. نیز در پاره‌ای نمونه‌ها پای خود را از دایرۀ جهان اسلام بیرون نهاده و به برخی رخدادهای مهم قارۀ اروپا نیز پرداخته است که در نوع خود کم‌مانند است؛ از سوی دیگر روش نگارش تاریخ نزد او تا حد بسیاری، مستند است. او برخلاف بیشتر همتایان تاریخ‌نگار خود، کوشیده است گزارش‌های خود را حتی‌الامکان به منبع یا منابعی مستند کند. پیامد چنین رویکردی بهره‌بردن از منابع گوناگون در نگارش وقایع‌السنین است. به گونه‌ای که کمتر اثر تاریخی در جهانِ تاریخ‌نگاری سنتی ایرانی می‌توان یافت که تا این اندازه از منابع پرشمار و همچنین گوناگون بهره برده باشد. این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا بتوان روش تاریخ‌نگاری خاتون‌آبادی را روشی ممتاز و متمایز نسبت‌به بیشتر تاریخ‌نگاران ایرانی سده‌های نزدیک به او به شمار آورد. کیفیت این تمایزات مسئله‌ای است که می‌تواند مدنظر محقق امروزی قرار گیرد و با تجزیه و تحلیل آن به شناخت جنبه‌ای دیگر از تاریخ‌نگاری ایرانی منجر شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Abdolhossein Khatoon Abadi's Historiography and its Differences and Innovations

نویسنده [English]

  • Maghsoud Ali Sadeghi

Associate Professor of History Department, Tarbiat Modares University

چکیده [English]

Abdolhossein Khatoon Abadi has created a completely "general" history in the writing of the Vaghaye’ al-Senin va al-A’vam, which is not only in terms of public time but also in terms of subject matter. In addition, cultural issues have also been taken into consideration. Because of this, his book can be an important source for the history and culture of Iran and Islam. He has tried to talk documentary in this way. Because of the wide-spread and diverse subject matter of his book, he has been forced to take advantage of many and varied sources. Hence, unlike most Iranian and Muslim authors of general histories of the Middle Ages and the new centuries, he has used many sources. At least sixty books are clearly identified throughout his work as the source of his information. In addition, he has paid attention to documents, inscriptions and oral reports. All of this brings him apart from other colleagues. In addition, for today's scholar it is clear that in Safavid Iran, and before the advent of the printing industry in Iran, the abundance and variety of books that could have been available to a typical writer.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdolhossein Khatoon Abadi
  • Vaghaye’ al-Senin va al-A’vam
  • Historiography
  • Referral
  • Impartiality
کتاب‌شناخت
آمِدی، عبدالواحدبن‌محمد (1410)، غررالحکم و دررالکلم، تصحیح مهدی رجایی، قم: دارالکتاب الاسلامی.
آملی، شمس‌الدین محمدبن‌محمود (1381) نفائس‌الفنون فی عرایس‌العیون، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیه.
ابن‌اثیر، ابوالسعادات مجدالدین مبارک‌بن‌محمد شیبانی (1403ق) جامع‌الاصول من احادیث ‌الرسول، تصحیح عبدالقادر ارناؤوط، بیروت.
ابن‌شهراشوب‌السروی المازندرانی، ابی‌جعفر رشیدالدین محمدبن‌علی،(بی‌تا)، مناقب آل رسول، تحقیق هاشم رسولی و محمدحسین آشتیانی، قم: انتشارات علامه.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله (1412ق) الاستیعاب فی معرفۀالاصحاب، محقق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل.
اربلی، علی‌بن‌عیسی (1379) کشف‌الغُمة فی معرفة‌الائمه، قدم له احمد حسینی اشکوری، قم: منشورات الشریف‌الرضی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1367) تاریخ منتظم ناصری، تصحیح دکتر محمداسماعیل رضوانی، جلد2، تهران: دنیای کتاب.
بویل، جان اندر، (1383)«رشیدالدین فضل‌الله همدانی نخستین نویسندۀ تاریخ جهان»، ترجمۀ محمد نظری هاشمی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال7، شمارۀ11و10و9.
تهرانی، شیخ آقابزرگ (1430)، طبقات اعلام‌الشیعه (جلد9 با نام: الکواکب‌المنتشرة فی‌القرن الثانی بعدالعشره)، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
جرجانی، میرسیدشریف (1325ق) شرح مواقف، تصحیح سید محمد بدرالدین الغسانی حلبی، مصر: مطبعة‌السعادة.
جزری، شمس‌الدین محمدبن‌محمد (بی‌تا) النّشر فی قرائات‌العشر، بیروت: دارلکتب العلمیه.
حاجی خلیفه، مصطفی‌بن‌عبدالله چلبی (1376) تقویم التواریخ، مترجم ناشناس، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: نشر میراث مکتوب.
حسینی، عطاءالدین‌بن‌فضل‌الله جمال‌الدین (1310ق) روضةالاحباب فی سیر النبی و الآل و الاصحاب، لاهور.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر معروف به علامه حلی (1379) منهج الکرامة فی معرفةالامامة، تصحیح عبدالرحیم مبارک، مشهد: انتشارات عاشورا.
خرمشاهی، بهاءالدین (1371)«شرح مواقف»، آئینۀ پژوهش، دورۀ3، شمارۀ12. 
ذهبی، شمس‌الدین محمدبن‌احمد (1409ق) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، محقق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی.
رشتیانی، گودرز (1390)«نصرةالحق» اثری از ظهیرالدین‌بن‌ملامراد تفرشی، پیام بهارستان، دورۀ2، سال4، شمارۀ14
ساماران، شارل و همکاران (1371) روش‌های پژوهش در تاریخ، ترجمۀ ابوالقاسم بی‌گناه و همکاران، جلد1، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
سلماسی، مهدی (1369)«ابن خاتون» دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد3
سید مرتضی، ابوالقاسم علی‌بن‌حسین موسوی ملقب به علم‌الهدی (1373ق) امالی مرتضی (غررالفوائد و دررالقلائد)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: داراحیاء الکتب‌العربیه.
شوشتری، نورالله‌بن‌شریف‌الدین (1409) احقاق‌الحق و ازهاق‌الباطل، با مقدمۀ آیت‌الله شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
صادقی، مقصودعلی (1386) «آگاهی‌های ایرانیان روزگار صفوی از اوضاع مذهبی اروپا (با تأکید بر نخستین بازتاب‌های نهضت پروتستان در ایران)»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 182.
طاش کبری‌زاده، عصام‌الدین‌احمدبن‌مصطفی‌بن‌خلیل (2007م) شرح المقدمة‌الجزریه، محقق فرغلی سید عرباوی، مصر: جیزه.
طوسی، ابی‌جعفرمحمدبن‌حسن معروف به شیخ طوسی (1414ق) الامالی، قم: دارالثقافة.
کیتسن کلارک، جورج سیدنی رابرتس (1362) مقدمه‌ای بر روش تحقیق در تاریخ، ترجمۀ آوانس آوانسیان، تهران: اساطیر.
لاری، مصلح‌الدین محمد (1393) مرآة‌الادوار و مرقاةالاخبار، تصحیح سید جلیل ساغروانیان،جلد 2، تهران: میراث مکتوب با همکاری پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
مدنی، سیدعلی‌خان‌بن‌احمد،(1430)، سُلافةالعصر فی محاسن شعراء بکل مصر، محمود خلف بادی، دمشق: دار کنان.
مستکاوی خانکی، ابی الثنا سراج الدین محمودبن‌عمر(1429ق) شرح‌المقدمۀالجزریه، محقق فرغلی سید عرباوی، عربستان: ریاض. 
نقیئی، عباس(1393) «جامع الاصول من احادیث الرسول» دانشنامۀ جهان اسلام، جلد9، تهران.
یافعی، عبدالله‌بن‌اسعد،(1417)، مرآةالجنان و عبرةالیقضان، تحقیق خلیل منصور، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
یوسفی اشکوری، حسن(1386) «ابن اخضر» دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد2.