نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

چکیده

حسین مکی کنشگر فعال سیاسی است که با باور به نظریۀ قهرمان تاریخ نوشته است. پژوهش حاضر نسبت کنشگری سیاسی مکی با حرفۀ تاریخ‌نویسی او را بررسی می‌کند و بر این فرضیه استوار است که باور به قهرمان و تغییر قهرمانان نزد مکی ارتباط نزدیکی با پیشۀ سیاستمداری او دارد و پیشۀ مکی به‌عنوان یک سیاستمدار این رابطه را در تاریخ‌نویسی‌اش پررنگ جلوه می‌دهد. بر بنیاد نظریۀ قهرمان‌گرایی که او بدان باور داشته است، در تاریخ‌نویسی فقط سیاستمداران، به‌ویژه سیاستمداران برجسته در تاریخ حضور دارند و توده‌های مردم و طبقات فرودست که پایه و شالودۀ شکل‌گیری رخدادهای این دوران مانند نهضت ملی‌شدن نفت بودند، غایب هستند. در نتیجه نوشتار مکی از یک‌سو تحت تأثیر این نظریه موجب فرایند حاشیه‌رانی و حذف توده‌های مردم و طبقات فرودست جامعه در تحولات تاریخ معاصر ایران شده است و به تبع آن تاریخ‌نویسی او به شدت سیاست‌محور و فردمحور است و کلیت جامعه و نقش‌آفرینی گروه‌های اجتماعی مغفول مانده است. در برابر فرایند حذف و حاشیه‌رانی، مکی از برجسته‌سازی استفاده می‌کند. او از نقش بی‌بدیل خود و برخی دیگر از قهرمانان مدنظرش در تحولات دهۀ بیست و سی شمسی پرده برمی‌دارد؛ قهرمانانی که به‌دلیل منافع سیاسی و حزبی بعد از مدتی به ضد قهرمان مبدل می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Historiography of Makki: Political Agency, Heroism and its Relationship with Profession of Historiography

نویسنده [English]

  • Yaghoub Khazaei

Assistant Professor of Imam Khomeini International University

چکیده [English]

Seyyed Hossein Makki is an active political activist who has believed in the hero's theory in the history. The present study examines relationship of Makki's political action with his writing profession. It is based on the hypothesis that the belief in the hero and the change of heroes in relation to Makki has a tangible relation with her political orientation, and Makki's Profession as a politician presents bold this relationship in his history. On the basis of the heroism theory he believed in history, only politicians and especially prominent politicians come to history and the masses of the people and the lower classes, which formed the basis of the formation of the events of this era, such as Oil National Movement, are absent. Consequently, Makki's writing, on the one hand, affected by the theory causes a marginalization process and the removal of the masses of the people and the lower classes of society in the developments of contemporary Iranian history, and as a result, his historiography is highly politically oriented and individualist, and the whole community and the role of social groups have been neglected. Makki benefits from the process of highlighting against marginalization and elimination and he reveals his own unmatched role and some of his other heroes in the evolution of these times; Heroes who, after some time, become anti-hero for political and party interests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Makki
  • Historiography
  • Theory of Heroism
  • Mossadeq
  • Oil
کتاب‌شناخت
امیر علایی، شمس‌الدین (1360) نقدی بر کتاب سیاه، تهران: کتاب‌فروشی دهخدا.
بازرگان، مهدی (1375) خاطرات، جلد 1، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
بهار، ملک الشعراء (1386) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد 2، چاپ 5، تهران: امیرکبیر.
حکیم‌الهی، هدایت‌الله (بی‌تا) اعلام جرم، بی‌جا، بی‌نا.
رائین، اسماعیل (1358) اسناد خانه سدان، تهران: امیرکبیر.
رسولی، مرتضی (1376) گفت‌وگو با حسین مکی، کودتای 1299، «دولت مصدق، نفت و تاریخ، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران»، سال1، شمارۀ1.
رسولی‌پور، مرتضی (1394) گفت‌وگو با حسین مکی، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
زیرک‌زاده، احمد (1376) پرسشهای بیپاسخ در سالهای استثنایی؛ خاطرات مهندس احمد زیرکزاده، به کوشش ابوالحسن ضیاء ظریفی و دکتر خسرو سعیدی، تهران: نیلوفر.
سحابی، عزت‌الله (1378) «مداخلات مکی در آبادان»، عصر آزادگان، سال 1، شمارۀ60.
سنجابی، کریم (1381) خاطرات سیاسی کریم سنجابی، تهران: صدای معاصر.
شهابی، سیف الرضا(بی‌تا) «ظهور و سقوط حسین مکی: هم به نعل هم به میخ»، عصر آزادگان، سال1، شمارۀ89.
شیخ‌الاسلامی، محمدجواد (1368) سیمای احمدشاه قاجار، تهران: نشر گفتار.
صالح، الهیار (1364) خاطرات الهیار صالح، به اهتمام سیدمرتضی مشیر، تهران: انتشارات وحید.
طبری، احسان (بی‌تا) جامعۀ ایران در دوران رضاشاه، بی‌جا: انتشارات انجمن دوستداران احسان طبری.
عظیمی، فخرالدین (1383) حاکمیت ملی و دشمنان آن، تهران: نگارۀ آفتاب.
فصیحی، سیمین (1372) جریانهای اصلی تاریخنگاری، تهران: نشر نوند.
قنات آبادی، شمس(1377) خاطرات شمس قناتآبادی: سیری در نهضت ملیشدن صنعت نفت، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
لوکن، ا. ل (1369) کارلایل، ترجمۀ ابوتراب سهراب، تهران‌: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاسیرر، ارنست (1372) فلسفۀ روشناندیشی، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: خوارزمی.
کالینگوود، ار.جی (1390) اصول تاریخ و نوشتارهای دیگر در فلسفۀ تاریخ، ترجمۀ عبدالرضا سالار بهزادی، تهران: نشر نی.
مک اینتایر، السدر (1387) مارکوزه، ترجمۀ حمید عنایت، چاپ4، تهران: خوارزمی.
مکی، حسین (1323) مختصری از زندگانی سیاسی سلطان احمد شاه قاجار، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــ (1357) مختصری از زندگانی سیاسی سلطان احمد شاه قاجار، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــ (1357) نفت و نطق مکی، چاپ2، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــ (1358) مدرس قهرمان آزادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب .
ـــــــــــــــــ (1360) خلع ید ( کتاب سیاه)، جلد 3 (قسمت اول و دوم)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـــــــــــــــــ (1360) وقایع سی تیر 1331، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـــــــــــــ (1364) دکتر مصدق و نطقهای تاریخی او در دورۀ پنجم و ششم تقنینیه، تهران: انتشارات علمی.
ــــــــــــــ (1368) خاطرات سیاسی حسین مکی، تهران: انتشارات علمی.
ــــــــــــــــ (1370) کتاب سیاه، جلد 6 ، تهران: انتشارات علمی.
ـــــــــــــــ(1373) زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر، تهران: چاپخانۀ پیام
ــــــــــــــــ (1374) تاریخ بیست سالۀ ایران، جلد 2، ، چاپ ششم تهران: علمی.
ـــــــــــــــــ (1374) تاریخ بیست سالۀ ایران، جلد 1، چاپ پنجم، تهران: علمی.
ــــــــــــــــ (1378) کودتای 28 مرداد و رویدادهای متعاقب آن، تهران: انتشارات علمی.
ملیکف، ا.س(1358) استقرار دیکتاتوری رضاخان در ایران، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا(1378) در حاشیۀ سیاست خارجی، تهران: نشر گفتار.
نجاتی، غلامرضا(1378) مصدق؛ سالهای مبارزه و مقاومت، جلد2 ، چاپ 2، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
نوذری، آرین(1376) «در حاشیۀ گفت‌وگو با حسین مکی»، فصلنامۀ تاریخ معاصر ایران، سال 1، شماره 3.
روزنامهها و مجلات
اطلاعات، 18 دی 1331
داد، 26 آذر 1331
کیهان، مورخ 6 اردیبهشت 1324
مظفر، مورخ 7 آبان 1324
امید ایران، شماره 11، 27 فروردین 1358
 
sources
Carlyle, Thomas (1908). On heroes, hero-worship, and the heroic in history, London.