نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران

2 استاد گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران

3 استاد گروه تاریخ، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

4 دانشیار گروه تاریخ، بخش علوم‌اجتماعی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

انقلاب مشروطۀ ایران که انقلابی برای برپایی قانون و برابری عموم بود، از جمله رویدادهایی است که می‌توان به ناگفته‌های آن در تأثیری که بر نوع نگاه به عامۀ مردم داشت، از دل خاطرات خودنوشتۀ طبقۀ مسلط و متوسط جامعۀ دورۀ مشروطه پی برد. نگاه عوامانه و ارزشیِ پایین به مردم از سوی خاطره‌نگاران که فارغ از هرنوع فشار سیاسی، به ثبت رویدادهای این دوره پرداخته‌اند، گویای آن است که علی‌رغم ورود ایران به دورۀ جدیدی از نظام حاکمیت، تغییری در نظام فکری مردم و جایگاه آنان در اندیشۀ خاطره‌نویسان طبقۀ مسلط و متوسط ایجاد نشد و عامۀ مردم در این دوره، جایگاه ارزشی پایینی داشتند؛ به‌ویژه در خاطره‌نگاری‌های به‌جای‌مانده از طبقۀ مسلط، داوری‌های ارزشی شدت بیشتری دارد و عامۀ مردم همسطح حیوانات و حشرات دانسته شده‌اند. اگرچه نگاه ارزشی پایین به عامۀ مردم پیش از نظام مشروطه نیز وجود داشت و از‌ مهم‌ترین شرایط تبیین علۤی نگاه ارزشی عوامانه به مردم بر اساس روش داده‌بنیاد، فقدان دانش و آگاهی سیاسی مردم، فقر اقتصادی و نداشتن تحصیلات و گرایش به خرافات و باورهای غلط بود، با استقرار نظام مشروطیت عامل اصلی نگاه عوامانه و دسته‌بندی جامعۀ ایران به دو گروه ملتِ بیدار در برابر ملتِ خفته، نداشتنِ درک صحیح از مفاهیم مشروطیت و تزلزل در همراهی با نظام مشروطه بود و همۀ مفاهیم و مقوله‌ها به نوعی به آن اشاره دارند. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌‌دهد که داوری‌های ارزشی پایین دربارۀ مردم و مقایسۀ آنان با حیوانات با ناکامی نظام مشروطیت شدت گرفته است و تنها در زمان جنگ جهانی اول است که نگاه نقادانه جای خود را به نگاه دلسوزانه و تقویت حس ملی‌گرایی و به تصویرکشیدن فقر اقتصادی مردم می‌‌دهد؛ اما با روی کارآمدن رضاخان باز هم شاهد جهت‌گیری‌های تند برخی منابع دربارۀ مردم و در ردیف قراردادن آنان با حیوانات هستیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Representation of the Concept of Common People in the Memoirs of the Constitutional Era, Based on Grounded Theory

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Nasrolahi 1
  • Mohammad Amir Shikh Noori 2
  • Naser Takmil Homayon 3
  • Hooshang Khosrobeigi 4

1 Ph.D. candidate in history of Islamic Iran, Department of History, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran.

2 Professor, Department of History, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran.

3 Professor, Department of History, Research Center for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

4 Associate Professor, Department of History, Social Studies Department, Payame-Nour University, Tehran. Iran

چکیده [English]

The Persian Constitutional Revolution, which was grounded on establishing law and public equity, is among the events that have a lot to tell about the untold aspects of its impacts on the viewpoint toward common people. This understanding can come from the memoirs of the dominant and middle class during the same period. The diary keepers’ down look at ordinary people which was recorded without any political pressure, reveals that despite Iran’s entering a new era of a system of government, little change was created in the minds of diary keepers belonged to the dominant and middle class. Therefore, ordinary people were of low social status. This issue was more particularly apparent in the value judgments in the diaries left from those of the dominant class. Ordinary people were considered as low as animals and insects. Although low look to ordinary people dates back to pre- Constitutional Revolution that was, based on grounded theory method, rooted in people’s lack of knowledge and political awareness, illiteracy, and inclination to superstitions and false beliefs, by the arrival of Constitutional System led to this low look to laymen and the division of Iran society into two groups of aware nation versus unaware one and lack of a comprehensive understanding of the concepts of Constitutional companied by the instability in the system. The results of this study showed that low-value judgments about ordinary people and considering them as low as animals were intensified by the failure of the Constitutional System. Only during the first World War, the critical view was replaced by an affection view and enhancing the sense of nationalism, and also reflecting the poor economic conditions of people. However, when Reza Khan took the seat, extremist reactions to the place and value of ordinary people and comparing them with animals can be witnessed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Common people in Constitutional era
  • Constitutional System
  • Diary keeping in Constitutional era
  • Concept
کتاب‌شناخت
آبراهامیان، یرواند (1393) ایران بین دوانقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران معاصر، ترجمۀ احمد گل‌محمدی، محمدابراهیم فتاحی و لیلایی، تهران: نشر نی.
آوتوویت، ویلیام؛ باتامور،تام (1391) فرهنگ علوم‌اجتماعی در قرن بیستم، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
احتشام‌السلطنه (1367) خاطرات احتشام‌السلطنه، به‌کوشش سیدمهدی موسوی، تهران: گلشن.
استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت (1385) اصول روش تحقیق کیفی (نظریۀ مبنایی؛ رویه‌ها و شیوه‌ها)، رحمت‌الله رحمت‌پور، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اخوت، عبدالجواد (1386) از طبابت تا تجارت خاطرات یک تاجر اصفهانی، به‌کوشش محمد نفیسی، تهران: نشر تاریخ ایران.
امین‌الدوله (1370) خاطرات سیاسی‌‌الدوله، به‌کوشش حافظ فرمانفرماییان، تهران: امیرکبیر.
اسکندری، عباس (1361) تاریخ مفصل مشروطه؛ کتاب آرزو، تهران: غزل.
اشرف، احمد؛ بنوعزیزی، علی (138 6) طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
بختیاری، بی‌بی مریم (1382) خاطرات سردار مریم از کودکی تا انقلاب مشروطه، تهران: انزان.
بختیاری، سردار ظفر (1362) خاطرات سردار ظفر بختیاری دیده‌ها و شنیده‌ها، تهران: یساولی.
باغمیشه، میرزاابراهیم‌خان کلانتر (1377) روزنامۀ خاطرات شرف‌الدوله، تهران: فکر روز.
بشیریه، حسین (1380) آموزش دانش سیاسی، تهران: مؤسسۀ نگاه معاصر.
تنکابنی، محمدولی‌خان (1378) یادداشت‌های محمدولی خان تنکابنی سپهدار اعظم، به‌تصحیح الهیار خلعتبری؛ فضل‌الله ایرجی کجوری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
تبریزی، میرزافضل‌علی (1387) بحران دموکراسی در مجلس اول خاطرات و نامه‌های خصوصی میرزا فضل‌علی آقا تبریزی، گردآورنده: غلامحسین میرزاصالح، تهران: نگاه معاصر.
تاج‌السلطنه (1361) خاطرات تاج‌السلطنه، به‌تصحیح منصوره اتحادیه، تهران: نشر تاریخ ایران.
تفرشی حسینی (1386) حاج‌میرزا سیداحمد تمجیدالسلطان، یادداشت‌های حاج‌میرزا سیداحمد تمجیدالسلطان 1321ه.ق تا 1328 به انضمام وقایع استبداد از نویسنده‌ای گمنام، تهران: سخن.
جورابچی، حاج‌محمدتقی (1386) حرفی از هزاران که اندر حکایت آمد، به‌تصحیح علی قیصری، تهران: نشر تاریخ ایران.
جنکینز، ریچارد(1385) پی‌‌یر بوردیو، ترجمۀ لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نی.
دولت‌آبادی، یحیی (1371) حیات یحیی، تهران: عطار.
دولت‌آبادی، سیدعلی‌محمد (1362) خاطرات و ملاحظات، تهران: فردوس.
دیوسالار، علی (1336) بخشی از تاریخ مشروطیت یادداشت‌های تاریخی راجع‌به فتح تهران و اردوی برق، تهران: بی‌نا.
دشتی، علی (بی‌تا) ایام محبس، برچیده از کتابخانۀ دیجیتال هندوستان، تهران: بی‌نا.
دیوان بیگی، میرزاحسن‌خان (1382) خاطرات دیوان بیگی، به‌تصحیح ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: اساطیر.
درگزی، لطفعلی‌خان (1396) خاطرات لطفعلی‌خان گشت‌وگذاری در خراسان عصر مشروطه، به‌تصحیح و تحقیق سیدجلال قیامی میرحسینی، تهران: روزگار.
دفترروایی، ناصر (1363) خاطرات و اسناد ناصر دفتر روایی، به‌کوشش ایرج افشار و بهزاد رزاقی، تهران: فردوس.
ذکایی، محمدسعید (1381) «نظریه و پژوهش در روش‌های کیفی»، فصل‌نامۀ علوم‌اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ17 ص54
زنجانی، شیخ ابراهیم (بی‌تا) خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی؛ «سرگذشت زندگانی من»، به‌اهتمام غلامحسین میرزاصالح، آلمان: نشر نیما.
سرادر بهادر، جعفرقلی‌خان (1392) خاطرات سردار اسعد بختیاری، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
سالور(عین‌السلطنه) قهرمان‌میرزا (1374) روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه، به‌تصحیح ایرج افشار، تهران: اساطیر.
شقاقی، حسین‌قلی‌خان (1353) خاطرات ممتحن‌الدوله، تهران: امیرکبیر.
شیبانی، عبدالحسین وحیدالملک (1378) خاطرات مهاجرت از دولت موقت کرمانشاه تا کمیتۀ برلن، به‌کوشش کاوه بیات و ایرج افشار، تهران: شیرازه.
شیبانی(صدیق‌الممالک)، میرزا ابراهیم (1366) منتخب التواریخ، زیرنظر ایرج افشار، بی‌جا: انتشارات محمدعلی علمی
شمیم، علی‌اصغر (1375) ایران در دورۀ سلطنت قاجار، تهران: مؤسسۀ انتشارات مدبر.
صدر، محسن(1364) خاطرات صدرالاشرف، تهران: نشر وحید.
ضمیری، میرزا اسدالله (بی‌تا) یادداشت‌های میرزا اسدالله ضمیری، به‌کوشش برادران شکوهی، تبریز: ابن‌سینا.
طباطبایی، سیدمحمد (1384) یادداشت‌های سیدمحمد طباطبایی، به‌کوشش حسن طباطبایی، تهران: نشر آبی.
ظل‌السلطان، مسعودمیرزا(1368) سرگذشت مسعودی خاطرات ظل‌السلطان،به تصحیح حسین خدیو جم، تهران: اساطیر.
ظهیرالدوله (1367) خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: زرین.
عزیزالسلطان، ملیجک ثانی (1376) خاطرات عزیزالسلطان، گردآورنده: محسن میرزایی، تهران: زریاب.
عمواغلی، حیدرخان (1392) خاطرات حیدرخان عمواغلی همراه با تقریرات منتشرنشدۀ حیدرخان به قلم علی‌اکبر داور، گردآورنده: ناصرالدین حسن‌زاده، تهران: نامک.
عمادلویی، میرزا احمدخان (1391) خاطرات میرزا احمدخان عمادلویی از رجال آزادی‌خواه انقلاب مشروطه، نمایندۀ ادوار دوم و سوم مجلس شورای ملی، به‌کوشش علی امیری، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
عضدانلو، حمید (1380) گفتمان و جامعه، تهران: نشر نی.
عالم، عبدالرحمن (1391) بنیادهای علم سیاست، تهران: نی.
فلیک، اووه (1388) درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشرنی.
فروغی، محمدعلی(1390) یادداشت‌های روزانۀ محمدعلی فروغی(26 شوال 1321-28 ربیع الاول 1332ه.ق) به‌کوشش ایرج افشار، تهران: علم.
قزوینی، محمدحسین (1384) کمیتۀ مجازات و خاطرات عمادالکتاب، به‌کوشش محمدجواد مرادی‌نیا، تهران: اساطیر.
قزوینی، عارف (1388) خاطرات عارف قزوینی به همراه اشعار چاپ نشده، تهران: سخن.
کمره‌ای، سیدمحمد (1384) روزنامۀ خاطرات سیدمحمد کمره‌ای، تهران: اساطیر.
کحال‌زاده، میرزا ابوالقاسم (1363) دیده‌ها و شنیده‌ها، تهران: نشر فرهنگ.
کسروی، احمد(1383)تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: امیرکبیر.
کوش، دنی(1371) مفهوم فرهنگ در علوم‌اجتماعی، ترجمۀ فریدون وحید، تهران: انتشارات سروش و مرکز مطالعات مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
معیرالممالک، دوست‌علی‌خان(1390) وقایع الزمان؛ خاطرات شکاریه، به‌کوشش خدیجه نظام مافی، تهران: نشر تاریخ ایران.
ملک‌آرا، عباس‌میرزا (1361) شرح حال عباس‌میرزا ملک‌آرا با مقدمۀ عباس اقبال، به‌کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: نشر بابک.
مستشارالدوله، صادق (1361) یادداشت‌های تاریخی مستشارالدوله، تهران: فردوسی.
________________ (1362)خاطرات و اسناد مستشارالدوله1325-1330ه.ق، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: فردوسی.
محلاتی، محمدعلی (1346) خاطرات حاج‌سیاح یا دورۀ خوف و وحشت، به‌کوشش حمید سیاح، به‌تصحیح سیف‌الله گلکار، تهران: امیرکبیر
ناظم‌الاسلام کرمانی، محمدعلی (1384) تاریخ بیداری ایرانیان، مجموعه 3 جلدی، تهران: امیرکبیر
نظام‌السلطنه مافی، حسن‌قلی(1362) خاطرات و اسناد نظام‌السلطنه مافی، به‌تصحیح معصومه مافی و منصوره اتحادیه، سیروس سعدونیان و حمید رام‌بیشه، تهران: نشر تاریخ ایران.
نیر شیرازی، عبدالرسول (1383) تحفه نیر یادداشت‌های عارف آزادی‌خواه شیخ عبدالرسول نیر شیرازی، به تصحیح و توصیف محمدیوسف نیری.
نواب رضوی، میرزا محمد (1388) خاطرات وکیل‌التولیه، به‌کوشش علی‌اکبر تشکری بافقی، تهران: سخن.
همدانی، میرزامحمدعلی‌خان فریدالملک (1354) خاطرات فرید از 1291تا 1334ه.ق، گردآورنده: مسعود فرید(قراگوزلو)، تهران: زوار.
 
 
 
List of sources with English handwriting:
Persian Sources
Ālem. Abd-Al-Rahmān. (1391Š). Bonyād-hāye Elm-e- Sīāsat. Tehrān: Nei. [In Persian]
- Ābrāhamīān, Yarāvand. (1393Š). Irān Dar Do Engelāb: Darāmadī bar Ĵāmeʼ šenāsī-e-Irān Moʼāser. Translated by Ahmad Golmohammadī, Mohammad Ibrāhīm Fattāhī and Leilāī. Tehrān: Entešārāt-e-Nei. [In Persian]
- Amīn-Al-Dowleh(1361Š). ḵāterāt-e-Sīāsī-e-Amīn-Al-Dowleh-Be koūšeš-e- Hāfez FarmānFarmāān. Tehrān: AmīrKabīr. [In Persian]
 - Amoū Aqālī, HeidarḴān. (1392Š). Ḵāterāt-e-HeidarḴān Amoū Aqālī. Accompanied by Tafrīqāt-e- Montašer Našodeh HeidarḴān Be Qalam-e- Alī Akbar Davār. Colledcted by Nāser-e- Dīn Hassan Zādeh, Tehrān: Nāmak. [In Persian]
- Ašraf. Ahmad, Alī Banoū Azīzī (1386Š). Tabaqāt-e-EĴtemāʻīe, Dowlat Va Enqelāb Dar Irān. Translated by Soheīlā TorābīFārsānī. Tehrān: Nīloūfar. [In Persian]
- Autowitt, Wīllīām; Töm Batāmor. (1391Š). Farhang Oloūm Eĵtemaʼī Dar Qarn-e- Bīstom. Translated by Hassan ĉāvošīan. Tehrān: Entešārāt-e-Nei. [In Persian]
- Azdānloū, Hamīd. (1380Š). Goftemān Va Ĵāmʻeh. Tehrān: Našr-e- Nei. [In Persian]
- Azīz- Al- Soltān. (1376Š). Ḵāterāt-e Azīz- Al- Soltān. Collected By Mohsen Mīrzāeī. Tehrān: Zaryāb. [In Persian]
- Batīārī, Bībī Maryam. (1382Š). ḵāterāt-e-Sardār Maryam Az Koūdakī Tā Enqelāb-e-Mašroūteh. Tehrān: Anzīn. [In Persian]
- Baārī, Sardār Zafr. (1362Š). ḵāterāt-e-Sardār Zafr-e- Baārī, Dīde-hā Va šenīde-hā. Tehrān: Yaslāvī. [In Persian]
- Bāqmīšeh, Mīrzā Ibrāhīm Kalāntar. (1377Š). Roūznāmeh ḵāterāt-e- šaraf-Al-Dowleh. Tehrān: Fekr-e-Roūz. [In Persian]
- Bašīreh- Hossēin. (1380Š). Āmoūzeš-e-Dāneš-e- Sīasī, Tehrān: Moaseseh Negāh-e-Asr. [In Persian]
- Daftarravāeī, Nāser. (1363Š). ḵāterāt Va Asnād Nāser Dafatrravaieī, Be Koūšeš-e- Iraĵ Afšār Va Behzād Razāqī, Tehrān: Ferdoūs. [In Persian]
- Dargazi, Lotfalīḵān. (1396Š). ḵāterāt-e- Lotfalīḵān, Gašt Va Qoẕārī Dar orāsān-e-Asr-e- Mašroūteh. Edited and Searched by Sayyed Ĵalāl Qīāmī MīrHosseinī. Tehrān: Roūzegār. [In Persian]
- Daštī, Ali (Bītā). Ayām-e- Maḥbas. Selected from Indian Digital Library. Tehrān: Attār. [In Persian]
- Dīv Sālār, Alī. (1336Š). Bašī Az Tarī-e- Mašroūtīat, Yāddāšt-hā-yeh Tāī Rāĵʻê-Be Fatḥ-e-Tehrān Va Ordoū-yeh Barq Tehrān: Bīna. [In Persian]
- Dīvān Bêigī, Mīrzā Hassan Ḵān. (1382Š). ḵātetāt-e- Dīvān Beigī. Edited by Iraĵ Afšār Va Mohmmad Rasoūl Daryāgašt. Tehrān: Asātīr. [In Persian]
- Dloat Ābādi, Yahyā. (1371Š). Hayāt-e- Yahyā. Tehrān: Attār. [In Persian]
- Dolat Ābādī, Sayyed Alī Mohammad. (1362Š). ḵāterāt Va Molāḥezāt. Tehrān: Ferdows. [In Persian]
- Ehtešām al-Saltaneh(1367Š). ḵāterāt-e-Ehtešām Al-Saltaneh, by Sayyed Mehdī Moūsavī. Tehrān: Golšan. [In Persian]
- Evat, Abdul Ĵavād. (1386Š). Az Tebābat Tā Teĵārat- ḵāterāt-e-Yek TāĴer-e-Esfahānī. Be koūšeš-e-Mohammad Nafīsī. Tehrān: Našr-e- Tā-e-Irān. [In Persian]
- Emād Loūī, Mīrzā Ahmad Ḵān. (1391Š). Ḵāterāt-e- Mīrzā Ahmad Ḵān Emādloūeī Az Reĵāl-e- Azādīḵāh-e-Enqelāb-e- Mašroūteh. Namāyandeh Advār-e- dovom Va Sevom-e- Maĵles-e- Šorāye- Melli. Be Koūšeš-e- Ali Amīrī. Tehrān: Ketābḵāneh Moūzeh Va Markaz-e- Asnād-e- Šorāye Eslāmī. [In Persian]
- Emād Loūī, Mīrzā Ahmad Ḵān. (1391Š). Ḵāterāt-e- Mīrzā Ahmad Ḵān Emādloūeī Az Reĵāl-e- Azādīḵāh-e-Enqelāb-e- Mašroūteh. Namāyandeh Advār-e- dovom Va Sevom-e- Maĵles-e- Šorāye- Melli. Be Koūšeš-e- Ali Amīrī. Tehrān: Ketābḵāneh Moūzeh Va Markaz-e- Asnād-e- Šorāye Eslāmī. [In Persian]
- Felīk, Oveh. (1388Š). Darāmadī Bar Tahqīq-e- Keifī. Tarĵomeh Hadī Ĵalīlī. Tehrān: Našr-e- Nei. [In Persian]
- Foūroqī, Mohammad Ali (1390Š). Yaddāšt-hāye Roūzāneh Mohammad Ali Foroūqi (26 Šavāl 1321- 28 Rabī-Al-Aval 1332 H.Q.). Be Koūšeš-e- Iraĵ Afšār. Tehrān: Elm. [In Persian]
- Hamadānī, Mīrzā Mohammad Alīḵān Farīd’Al-Molk. (1354Š). Ḵāterāt Farīd Az 1291 Ta 1334 H.Q. Collected By Masoūd Farīd (Qargoūzloū). Tehrān: Zavār. [In Persian]
- Ĵënkīnz, Rīĉārd. (1385Š). Pīyër Bordīū, Translated by Leilā Ĵoū-afšānī Va Hasan ĉāvošīān. Tehrān: Nei. [In Persian]
- Ĵoūrābchī, Hāĵ Mohammad Taqī. (1386Š). Harfī Az Hezārān Ke Andar Hekāyat Āmad. Edited by Alī qeysarī. Tehr ā n: Našre-e- Tāe-e- Irān. [In Persian]
- Kamarhāy, Sayyed Mohammad. (1384Š). Roūznāmeh Ḵāterāt-e- Sayyed Mohammad Kamarhāy. Tehrān: Asātīr. [In Persian]
- Kasravī, Ahmad. (1383Š). Tarīḵ-e-Mašroūteh Irān. Tehrān: AmīrKabīr. [In Persian]
- Kehā-Al-Zādeh, Mīrzā Abolqāsem. (1363Š). Dīde-hā Va Šenīde-hā. Tehrān: Našr-e- Farhang. [In Persian]
- Koūš, Danī. (1371Š). Mafhoūm-e-Farhang Dar Oloūm-e-Eĵteʻmāeī.Tarĵome-ye Fereydoūn Vahīd. Tehrān: Entešārāt-e- Soroūš Va Markaz-e-Motāleʻāt-e-Markaz-e-Motāleʻāt va Sanĵeš-e-Barnāmei Sedā Va Sīmāye Ĵomhoūrī-e- Eslāmī-e- Irān. [In Persian]
- Mahalati, Mohammad Ali. (1346Š). Ḵaterat-e- Haĵ Siah Ya Dorey-ey Ḵof Va Vahšat. Be Koušeš-e- Hamid Siah, Edited By Seif-Al-Golkar. Tehrān: AmīrKabīr. [In Persian]
- Maīr-Al-Mamālek, Doūstalīḵān. (1390Š). VaqāyAl-Zamān; Ḵāterat-e- Šekarīeh. Be Koūšeš-e- Ḵadīĵeh Nezām Mafī. Tehrān: Našr-e- Tarīḵ-e- Irān. [In Persian]
- Malek Arā, Abbas Mīrzā. (1361Š). Šarh-e-Hāl-e-Mīrzā Malek Arā. Ba Moqadameh Abbās Eqbāl Navāeī. Tehrān: Našr-e- Bābabk. [In Persian]
- Mostašār-Al-Doleh. Sādeq. (1361). Yāddāšt-hāye Tārīḵī Mostašār-Al-Doleh. Tehrān: Ferdowsī. [In Persian]
- Mostašār-Al-Doleh. Sādeq. (1362). Ḵāterāt Va Asnād-e- Mostašār-Al-Doleh 1325-1330H.Q., Be Koūšeš-e- Iraĵ Afšār, Tehrān: Ferdowsī. [In Persian]
- Navāb Rażavi, Mīrzā Mohammad. (1388Š). Ḵāterāt-e- Vakīl-Al-Toūlīeh. Be Koūšeš-e-Alī Akbar Tašakorī Bāfqī. Tehrān: Soḵan. [In Persian]
- Nāzem-Al-Eslām Kermānī, Mohammad Alī. (1384Š). Tarīḵ-e- Bīdārī-e- Irānīān. Maĵmoūe-ye 3 Ĵeldi. Tehrān: AmīrKaīir. [In Persian]
- Nezām-Al-Saltaneh Māfī. (1362Š). Ḵāterāt Va Asnād- Nezām-Al-Saltaneh Māfī. Edited by MaʻṢoūmeh Māfī Va Mansūreh Etehādīeh. Sīroūs Saʻdoūnīān Va Hamīd Rām Pīšeh. Tehrān: Našr-e- Tarīḵ-e- Irān. [In Persian]
- Nīr Šīrazī, AbdolRasoūl. (1383Š). Tohfe-ye Nīr: Yāddāšt-hāye Aref Azādīḵah. Edited and Described By Mohaamd Yoūsef Nīrī. [In Persian]
- Qazvīnī, Aref. (1388Š). Ḵāterāt-e- Aref Qazvīnī Be Hamrāhe Ašar ĉāp Našodeh. Tehrān: Soḵan. [In Persian]
- Qazvīnī, Mohammad Hossein. (1384Š). Komīteh-e- Moĵāzāt Va Ḵāterāt-e- Emād-Al- Ketāb. Be Koūšeš-e-Mohammad Ĵavād Morādi Nīā. Tehrān: Asātīr. [In Persian]
- Sadr, Mohsen. (1364Š). ḵāterāt-e- Sadr-Al-šaraf. Tehrān: Našr-e- Vahīd. [In Persian]
- Salvar (Ein-Al-Saltaneh) Qahremān Mīrza. (1374Š). Roūznāmeh ḵāterāt- e-Ein-al-Saltaneh, Edited by Ira Afšār. Tehrān: Asātīr. [In Persian]
- Šamīm, Ali Asqar. (1375Š). Irān Dar Dore-ye Saltanat-e-Qāĵār. Tehrān: Moaseseh Entešārāt-e- Modaber. [In Persian]
- Sardār Bahādor, Ĵafar Qolīḵān. (1392Š). ḵāterāt-e-Sardār Asaâd Baḵtīārī. Be Koūšeš Iraĵ Afšār, Tehrān: Asātīr. [In Persian]
- Šeībānī (Sedīq-Al-Mamālek), Mīrzā Ibrāhīm. (1366Š). Montaab-Al-Tavā. Under The Supervision Of Iraĵ Afšār. Bīĵā.: Entešārāt-E- Mohammad Ali Elmī. [In Persian]
- Šeibānī, Abdolhossien Vahīd-Al-Molk. (1378Š). Ḵāterāt-E-Mohāĵerat Az Dolat-E- Movaqat-E- Kermāāh Tā Komīteh Berlen. Bb Koūšeš-E-Kāveh Bayāt Va Iraĵ Afšār. Tehrān: Šīrāzeh. [In Persian]
- Šeqāqī, Hossein Gīlān. (1353Š). ḵāterāt-e-Momtahen-Al-Doleh. Tehrān: Amīrkabīr. [In Persian]
- Straūss, Anselm; Ĵulīet Corbīn(1385Š). OṢūl-e-Raveš-e-Tahqīq Keifī (NaẒarīeh Mabnaī; Ravīey-ha Va Šīve-hā). Translated by Rahmatullāh Rahmatpoūr. Tehrān: Pažoūhešgāh-e-Oloūm-e-Ensānī Va Motālʻāt-e- Farhangī. [In Persian]
- TabāTābaeī, Sayyed Mohammad. (1384Š) Yāddāšt-hāye Sayyed Modammad TabāTābaeī, Be Koūšeš-e-Hassan TabāTābaeī. Tehrān: Našr-e-Ābī. [In Persian]
- Tabrīzī, Mīrzā Fażalī. (1387Š). Boḥrān-e-Demokrāsī Dar Maĵlese-e-Aval, ḵāterāt Va Nāme-ha-ye osoūsī Mīrzā Fażalī āqā Tabrīzī. Collector: Qolām Hossēin Mīrzā Sāleh, Tehrān. [In Persian]
- Tafrešī. Hossëin. (1386Š). Hāĵ Mīrzā Sayyed Ahmad Tamĵīd-Al-Soltān. Yāddāšt-hā-ye Hāĵ Mīrzā Yad Ahmad Tamĵīd-Al-Soltān. 1321H.Q. Ta 1328. Be EnẒemām-e- Vaqāye-e- Estebdād Az Nevīsande-ī Gomnām. Tehrān: Soḵan. [In Persian]
- Tāĵ-Al-Saltaneh. (1361Š). ḵāterāt-e- Tāĵ-Al- Saltaneh. Edited by Mansoūreh Etāhedīeh. Tehrān: Našr-e-Tā-e- Irān. [In Persian]
- Tonekābonī, Mohammad Valī Ḵān. (1378Š). Yāddāšt-h-yeh Mohammad Valī Ḵān Tonekābonī Sēpahdār AaẒam, Edited by Alāhyār alaʻtbari-Fażlolāh Iraĵī Kaĵoūrī. Tehrān: Dānešgāh-e- šahīd Beheštī. [In Persian]
- Zahir-Al-Doleh. (1367Š). Ḵāterāt Va Asnād-e- Zahīr-Al-Doleh. Be Koūšeš-e- Iraĵ Afšar. Tehrān: Zarrīn. [In Persian]
- Zakai, Saeed, (2002). Theory and Method in Qualitative Research. Social sciences, Allameh Tabataba’i University, No. 17. P. 54.
- Zal-Al-Soltān. Malīĵak Sānī (1376Š). Sargozašt-e- Masoūdī āterāt-e- Zal-Al- Soltān. Edited by Hossein Ḵadīvĵam. Tehrān: Asātīr. [In Persian]
- Zamīrī, Mīrza Asadollāh. (Bītā). Yāddāšt-hāye Mīrzā Asadollāh Zamīrī. Be Koūšeš-e- Barādarān-e-šokoūhī. Tabrīz: Ibn-e- Sīnā. [In Persian]
- Zanĵānī, šeiḵ Ibrāhīm. (Bītā). ḵāterāt-e- šeiḵ Ibrāhīm Zanĵānī “Sargozašt-e- Zendegānī-e- Man”. Aided by Qolām Hossein Mīrzā Sāleh. Germany: Našr-e- Nīmā. [In Persian]