نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه تاریخ دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
چکیده
دربارۀ چرایی نگارش تحفه‌العالم که موضوع آن ذکر اوصاف شاه سلطان حسین صفوی است، پاسخ‌هایی بسیط داده شده است که از اظهارات خود نویسنده ریشه می‌گیرد. مدعای این پژوهش این است که نگارش تحفه‌العالم با بحران‌هایی که حکومت صفوی در آن زمان با آن درگیر شده بود، پیوند دارد؛ ازاین‌رو نویسنده در این نوشتار درصدد است با به‌کارگیری تحلیل گفتمان انتقادی، چرایی نگارش تحفه‌العالم را در آن موقعیت تاریخی و اجتماعی روشن کند. بحران‌هایی که در آن زمان دامنگیر حکومت صفویه شده بود فندرسکی را بر آن داشت با یک نظم زبانی شاه را به‌عنوان عامل اصلی مطرح کند که سایر نیروها حول آن حرکت می‌کنند. او تلاش می‌کند نقایص و ضعف‌های شاه را رؤیت‌ناپذیر و در عوض نیروهای پیرامون او را در ظهور بحران‌ها و ضعف‌ها مؤثر و مقصر بداند. شاه در گفتمان تحفه‌العالم با شخصیت کامل خود درصدد تربیت سایر نیروها است تا حکومت و جامعه بسامان شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Why the Tohfato al-Alam was written during the reign of Shah Sultan Hussein Safavi
نویسنده [English]
- Yaqub Tabesh
Assistant Professor, Department of History, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran
چکیده [English]
There are simple answers based on the author's own statements about the reason for writing the book of Tohfato al-Alam, which its subject is a description of Shah Sultan Hussein Safavid. The claim of this research is that the writing of Tohfato al-Alam is related to the crises that the Safavid government was facing at that time. This article seeks to clarify why Tohfato al-Alam was written in that historical and social situation by using critical discourse analysis. The crisis that had engulfed the Safavid rule at that time led Fenderski to present the Shah with a linguistic order as the central signifier around which other forces move and to see the imperfections and weaknesses of the Shah invisible, and instead of the forces around him to emerge. Know crises and weaknesses are effective and to blame. In the discourse of Tohfato al-Alam, the Shah, with his full personality, seeks to train other forces in order to organize the government and society.
کلیدواژه‌ها [English]
- Critical Discourse Analysis
- Writing Tohfato al-Alam
- Fenderski
- Shah Sultan Hussein
قرآن کریم.
آقاجری، سید هاشم (1389) مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
آقاگل‌زاده، فردوس و مریم‌السادات غیاثیان (1386) «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی» زبان و زبانشناسی، دورۀ 3، شمارۀ 5، صص54-39.
احمدی، نزهت (1388) «نگاهی دیگرگونه به شاه سلطان حسین صفوی: تحلیلی بر کتاب تحفه‌العالم»، پیام بهارستان، دورۀ2، شمارۀ 5،صص 192- 181.
اشراقی، احسان(۱۳۵۵) «شاه سلطان حسین در تحفه‌العالم»، تاریخ: نشریه گروه آموزشی تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ1، شمارۀ ۱، صص102-74.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1367) سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران: صفی‌علیشاه.
تاورنیه، ژان باتیست (1336) سفرنامۀ تاورنیه، به‌تصحیح حمید شیرانی، ترجمۀ ابوتراب نوری، تهران: کتاب‌فروشی سنایی و کتاب‌فروشی تأیید.
ثعالبى، ابومنصور عبدالملک‌بن‌محمد (2003) التمثیل و المحاضرة، به‌تصحیح قصی الحسین، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
ثعالبى، ابومنصور عبدالملک‌بن‌محمد (بی‌تا) الاعجاز و الایجاز، به‌تصحیح محمد ابراهیم سلیم، قاهرة: مکتبه القرآن.
جهشیاری، ابوعبدالله محمدبن‌عبدوس (1408) الوزراء و الکتاب، بیروت: دارالفکرالحدیث.
حسینی مرعشی تبریزی، اسماعیل (1370) عالم‌آرای شاه‌طهماسب، زندگی داستانی دومین پادشاه دورۀ صفوی، به‌تصحیح ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
خزانه‌دارلو، محمدعلی؛ جلاله‌وند الکامی، مجید (۱۳۹۲) «تحلیل انتقادی گفتمان قدرت در دو فصل از سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک توسی»، سیاست جهانی، دورۀ2، شمارۀ 3، صص108-89.
خلعتبری، اللهیار؛ دلیر، نیره (۱۳۸۸) «اندیشۀ ایرانشهری و خواجه نظام‌الملک»، مطالعات تاریخ فرهنگی، دورۀ1، شمارۀ 2، صص 61-27.
دهنوی، مرضیه(دفاع 1399) بازتاب تاریخ نگارانه تحولات عصر شاه سلطان حسین صفوی در تحفه‌العالم میرفندرسکی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام.
رستم‌وندی، تقی (۱۳۸7) ««آز» و «داد»: آسیب‌شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهش سیاست نظری،دورۀ8، شمارۀ 5، صص19-1.
رهربرن، کلاوس میشائیل(1383) نظام ایالات در دورۀ صفویه، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: علمی و فرهنگی.
سلطانی، علی‌اصغر (1384) قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نی.
شاردن، ژان(1372) سفرنامۀ شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایی، 5 جلد، تهران: توس.
شرلی، آنتونی و رابرت (1387) سفرنامۀ برادران شرلی، به‌تصحیح علی دهباشی، ترجمۀ آوانس، تهران: نگاه.
شیخ بهایی، محمدبن‌حسین (1386) جامع عباسی : رسالۀ عملیه، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامی.
صالحی‌زاده، عبدالهادی (۱۳۹۰) «درآمدی بر تحلیل گفتمان «میشل فوکو» روش‌های تحقیق کیفی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال2، شمارۀ 3، صص141- 113.
ظهیری سمرقندی، محمدبن‌علی (1381) سندبادنامه، به‌تصحیح محمدباقر کمال‌الدینی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
علی‌محمدی، زهرا(۱۳۸۸) «اوصاف شاه سلطان حسین»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ 137، صص85- 82.
فرکلاف، نورمن (1387) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعه و تحقیقات رسانه‌ها.
فوکو، میشل (1378) مراقبت و تنبیه: تولد زندان. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
فوکو، میشل (1394) نظم اشیا؛ دیرینه‌شناسی علوم انسانی، ترجمۀ یحیی امامی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فیض کاشانى، محمدبن‌شاه مرتضى (1372) راه روشن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوى.
کسرایی، محمدسالار؛ پوزش‌شیرازی، علی (۱۳۸۸) «نظریۀ گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»، سیاست، دورۀ 39، شمارۀ 3، صص360- 339.
کمپفر، انگلبرت(1360) سفرنامۀ کمپفر. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
ک‍ن‍اوت، ول‍ف‍گ‍ان‍گ (1355) آرمان شهریاری ایران باستان از کسنفن تا فردوسی، ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران: ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
کرستین سن، آرتور (1368) ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمى، تهران: دنیاى کتاب.
لاکهارت، لارنس(1380) انقراض سلسلۀ صفویه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
متی، رودلف پی (1393) ایران در بحران : زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
مجلسی، محمدباقر (1385) آسمان و جهان : ترجمۀ کتاب السماء و العالم؛ جلد14 بحار‌الانوار، ترجمۀ محمدباقر کمره‌ای، تهران: اسلامیه.
مجلسی، محمدباقر(بی‌تا) حق الیقین، تهران: علمیه اسلامیه.
مجلسی، محمدتقی (1414) لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
محقق حلی، جعفربن‌حسن (۱۴۰۸) شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، به‌تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: اسماعیلیان.
محقق سبزواری، محمدباقربن‌‌محمد مؤمن (1383) روضه الانوار عباسی در اخلاق و شیوۀ کشورداری، به‌تصحیح اسماعیل چنگیزی اردهایی. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب، آینۀ میراث.
محیطی اردکانی، احمد (1378) «صلۀ ارحام در قرآن و سنت»، فرهنگ کوثر، دورۀ3، شمارۀ 25، صص31-28.
مرعشى صفوى، میرزا محمدخلیل (1362) مجمع التواریخ، به‌تصحیح عباس اقبال آشتیانى، تهران: طهورى و سنایى.
منجم، ملاکمال (1334) تاریخ صفویان (خلاصه التواریخ، تاریخ ملاکمال)، به‌تصحیح ابراهیم دهگان، اراک: فروردین.
منشی، اسکندر (1382) تاریخ عالم‌آرای عباسی، به‌تصحیح ایرج افشار، 3 جلد، تهران: امیرکبیر.
موسوی فندرسکی، ابوطالب‌بن‌میرزابیک (۱۳۸۸) تحفه‌العالم در اوصاف و اخبار شاه سلطان حسین، به‌تصحیح رسول جعفریان، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
نجفى، محمدحسن (۱۴۰۴) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوایی، عبدالحسین (1383) اسناد و مکاتبات سیاسى ایران، از سال 1038 تا 1105 ق. همراه با یادداشت‌هاى تفصیلى، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نویدی، داریوش (1386) تغییرات اجتماعی - اقتصادی در ایران عصر صفوی (قرن شانزدهم و هفدهم میلادی)، ترجمۀ هاشم آقاجری، تهران: نی.
یزدی، میثم (۱۳۹۸) «روش‌شناسی تحلیل گفتمان انتقادی سازمانی فرکلاف در مطالعات سازمانی و رویدادی هنر»، پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، دورۀ2، شمارۀ1، صص132- 113.
List of sources with English handwriting
Agha Golzadeh F., Ghiasian M.S.(1386) " Main Approaches To Critical Discourse Analysis" Language and Linguistics, Volume 3, Number 5, pp. 54-39.
Aghajari, Seyed Hashem (1389) An Introduction to the Relationship between Religion and Government in Safavid Iran, Tehrān: Ṭavḥ-e Nū.
Ahmadi, Nozhat (1388) "Another look at Shah Sultan Hussein Safavid: An analysis of the book Toḥfat al-ʻālam", Payam Baharestan, Volume 2, Number 5, pp. 192-181.
Ali Mohammadi, Zahra (1388) "Attributes of Shah Sultan Hussein", Book of the Month of History and Geography, No. 137, pp. 85-82.
Allahyar Khalatbari, Dalir, Nayreh (1388) "The Iranshahri Thought and Khajeh Nizam-al-Molk", Cultural History Studies, Volume 1, Number 2, pp. 61-27.
Bastani, Parisi, Mohammad Ibrahim (1367), Politics and Economics of the Safavid Era, Tehrān: Ṣafī ʻAlī Šāh.
Chardin, Jean (1372) Chardin Travelogue, translated by Iqbal Yaghmaei, 5 volumes, Tehrān: Toos.
Christensen, Arthur (1989) L'Iran sous les Sassanides, translated by Rashid Yasemi, Tehrān: Donyāye Ketāb.
Dehnavi, Marzieh (1399) Historical Reflection of the Developments of the Age of Shah Sultan Hossein Safavid in Mirfanderski's Gift of the World, M.Sc. Thesis, Faculty of Literature and Humanities, Ilam University.
Eshraghi, Ehsan (1355) "Shah Sultan Hussein in Toḥfat al-ʻālam ", History: Journal of the Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Volume 1, Number 1, pp. 102-74.
Fairclough, Norman (1387) Critical Discourse Analysis, translated by Fatemeh Shayesteh-Piran et al., Tehrān: Markaz Motāleʻe va Tahqīqāt-e Resānehā.
Feīż Kāšānī, Moḥammad b. Šāh Morteżā (1372) Rāh-e Rošan-e Mashhad: Bonīyād-e Pažūhešhā-ye Astān-e Qods Rażavī.
Foucault, Michel (1378) Surveiller et punir: Naissance de la Prison. Translated by Niko Sarkhosh and Afshin Jahandideh, Tehrān: Ney.
Foucault, Michel (1394) The order of things; an archaeology of the human sciences, translated by Yahya Emami, Tehrān: Research Institute for Cultural and Social Studies.
Hosseini Marʻashi Tabrizi, Ismail (1370) ʻĀlam Ārāy-e Šāh Ṭahmasb, the fictional life of the second king of the Safavid period, edited by Iraja Afshar, Tehrān: Donyāy-e Ketāb.
ǰahešyārī, Abū ʻAbdollāh Moḥammad b. ʻAbdūs (1408) Al-Vozarā wa al-Kotāb, Beirut: Dār al-Fīkr al-Hadīṯ.
Kasravi, Mohammad Salar; Pozesh Shirazi, Ali (1388) " discourse theory of laclau and mouffe: elaborate and efficient tool in understanding the political phenomenons ", Politics, Volume 39, Number 3, pp. 360-360. The
Kempfer, Engelbert 13 (1360) Kempfer's Travelogue. Translated by Kikavous Jahandari, Tehrān: Kharazmi.
Knauth, Wolfgang (1355) Arman Shahriari of Ancient Iran from Kasnenf to Ferdowsi, translated by Seif al-Din Najmabadi, Tehrān: General Writing Office of the Ministry of Culture and Arts.
Lockhart, Laurence (1380) The fall of the Safavi dynasty and Afghan occupation of Persia, translated by Ismail Dolatshahi, Tehrān: Šerkat-e Entešārāt-e ʻElmī va Farhangī.
Maǰlīsī, Moḥammad Baqīr (2006) Āsmān va ǰahān: Translation of the book Al-smaʼ wa Al-ʻĀlam, vol.14 of Beḥār al-Anvār, translated by Mohammad Baqr Kamarei, Tehrān: Islamīye.
Maǰlīsī, Moḥammad Baqīr (n.d) Haq al-Yaqīn, Tehrān: ʻElmīye Islamīye.
Maǰlīsī, Moḥammad Taqī (1414) lawamʻ Ṣahībqarānī al-Moštahar Bī Šraḥ al-Faqīh, Qom: Mūʼasīsa Ismaʻīlīyān.
Marʻašī Ṣafavī, Mīrzā Moḥammad ḵalīl (1362) Maǰmaʻ al-Tawarīḵ, edited by Abbas Iqbal Ashtiani, Tehrān: Ṭahoorī wa Sanāʼī.
Matthee, Rudolph P (2014) Persia in crisis : Safavid decline and the fall of Isfahan, translated by Hassan Afshar, Tehrān: Našr-e Markaz
Mohammad Ali Khazaneh Dar Lou Majid Jalalehvand Alkami (2013) "Critical Discourse Analysis of Power in Two Chapters of Siasat-Nameh of Khajenezam-ol-Molk-Tusi", World Politics, Volume 2, Number 3, pp. 108-89.
Mohaqeq Ḥelī, Jaʻfar b. al-Ḥasan (1408) Šarāʼeʻ al-Islam Fī Masāʼīl-e Ḥalāl wa Ḥarām, researched and corrected by Abdol Hussein Muhammad Ali Baqal, Qom: Ismaʻīlīyān.
Moḥaqeq Sabzevārī, Moḥammad Bāqīr b. Moḥammad Moʼmen (1383) Rūḍat al-Anwar Abbasi Dar Aḵlāq va Kešvardārī, corrected by Ismail Changizi Ardahi. Tehrān : Našr-e Mīrāṯ Maktoob, Āyyīne Mīrāṯ.
Mohit Ardakani, Ahmad (1999) "Ṣele Raḥem in the Qur'an and Sunnah", Farhang Kowṯar, Volume 3, Number 25, pp. 31-28.
Monaǰīm, Molā kamāl (1334) History of Safavids (ḵolaṣat al- Tawarīḵ, Tārīk-e Molākamāl), edited by Ibrahim Dehgan, Arak: Farvardīn.
Monšī, Eskandar (1382) Tārīḵ-e ʻĀlam Ārāy-e ʻAbāsī, edited by Iraja Afshar, 3 volumes, Tehrān: Amīrkabīr.
Moūsavī Fendereskī, Abūṭālīb b. Mīrzābeīk (1388) Toḥfat al-ʻālam dar Oṣāf va Aḵbār-e Šāh Solṭān Ḥoseīn , edited by Rasool Jaʻfarīyan, Tehrān, Library, Museum and Documentation Center of the Islamic Consultative Assembly.
Naǰafī, Moḥammad Ḥassan (1404) ǰawāhar al-Kalām fī Šarḥ-e Šarāʼīʻ al-Islam, Beirut: Dār Al-Aḥyā al-Tarāṯ al-ʻArabī.
Navaye, Abdolhossein (1383) Documents and political correspondence of Iran, from 1038 to 1105 AH. Along with detailed notes, Tehrān: Bonīyād-e Farhang-e Iran.
Navidi, Dariush (1386) Socio-economic changes in Safavid Iran (sixteenth and seventeenth centuries AD), translated by Hashem Aghajari, Tehran: Ney.
Rohrborn, Klaus Michael (1383) Provinzen und Zentralgewalt persiens im 16. und 17. Jahrhundert, translated by Kikavus, Jahandari, Tehrān: Theological and cultural.
Rostamvandi, Taghi (1387) " ‘Greed’ And ‘Justice’: Political Pathology Of Monarchy In Firdausi’S Shahnameh", pizhuhish-i siyasat-i nazari: research in political science, Volume 8, Number 5, pp. 19-1.
Salehizadeh, Abdolhadi (1390) "An Introduction to Michel Foucault's Discourse Analysis of Qualitative Research Methods", Socio-Cultural Knowledge, Volume 2, Number 3, pp. 141-113. The
Sheikh Bahaʻī, Moḥammad b. Ḥosseīn (1386) ǰāmīʻa ʻAbāsī: Rīsāla ʻAmalīya, Qom: ǰāmīʻa Modaresīn Ḥoze ʻElmīye Qom:
Shirley, Anthony and Robert (1387) Shirley Brothers Travelogue, edited by Dehbashi, translated by Avans, Tehrān: Negāh.
Soltani, Ali Asghar (1384) Power, Discourse and Language: Mechanisms of Power Flow in the Islamic Republic of Iran, Tehrān: Ney.
Ṯaʻālībī, Abū Manṣoūr ʻAbdol Mālīk b. Moḥammad (2003) Al-Tamṯīl wa Al-Moḥaḍīrah, edited by Qusay Al-Hossein, Beirut: Dār wa Maktab Al-Hīlāl.
Ṯaʻālībī, Abū Manṣoūr ʻAbdol Mālīk b. Moḥammad (n.d) Al-Eʻǰāz wa al-Eīǰāz, corrected by Mohammad Ibrahim Salim, Cairo: Maktab al-Quran.
Tavernier, Jeanne Batiste (1336) Tavernier's Travelogue, edited by Hamid Shirani, translated by Abu Trab Nouri, Tehrān: Sanai Bookstore and Taʼyīd Bookstore.
Yazdi, Meysam (1398) " Fairclough’s Organisational Critical Discourse Analysis Methodology in the Studies of Art Organisations and Events", Research journal of the Iranian Academy of Arts, Volume 2, Number 1, pp. 132-113.
ẓahīrī Samarqandi, Moḥammad b. ʻAlī (1381) Sandbādnāmeh, edited by Mohammad Baqir Kamal al-Dini, Tehrān: Markaz-e Našr-e Mīrāṯ-e Maktoob.
)