نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
مسئلۀ اصلی جستار حاضر این است که فارغ از دوره‌بندی‌های اروپامحور، آیا می‌توان یک دوره‌بندی بوم‌محور از تاریخ ایران ارائه کرد. نویسنده برای پاسخ به این پرسش، ضمن ردّ دوره‌بندی‌های اروپامحور، می‌کوشد الگوی پیشنهادی خود را ارائه کند. رویکرد روشی در این پژوهش، «تحلیل سیستمی» و وحدت ملاک تعیین‌شده برای دوره‌بندی، «ماهیت نظام سیاسی» است. با این ملاحظات، نگارنده تاریخ ایران را به پنج دورۀ متفاوت از هم تقسیم می‌کند:
دورۀ شاهنشاهی (از بامداد مادی تا شامگاه ساسانی)،
دورۀ خلیفه-شاهی (از ورود اسلام به ایران تا سقوط خلافت عباسی)،
دورۀ خانی (از یورش مغول به ایران تا برآمدن صفویان)،
دورۀ پادشاهی مطلق (از برآمدن صفویه تا استقرار مشروطه)،
دورۀ پادشاهی مشروط (از انقلاب مشروطه تا سقوط سلسلۀ پهلوی).
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
An introduction to the thematic and native periodization of Iran's history
نویسنده [English]
- Hassan Hazrati
Associate Professor, Department of Islamic History and Muslim Civilization, The University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]
The main problem of the current research is whether it is possible to present an indigenous periodization of the history of Iran in addition to the European-oriented periodization. In order to answer this question, the author tries to present his proposed model rejecting European-oriented periodization. The methodological approach in this research is "systemic analysis" and the unity of the criterion determined for periodization is "the nature of the political system". With these considerations, the author divides the history of Iran into five different periods:
King of Kings period (from the rise of the Median dynasty to the decline of the Sassanid)
Caliphate-Royal period (from The arrival of Islam in Iran until the fall of the Abbasid caliphate)
Khanid period (from the Mongol invasion of Iran to the establishment of the Safavid state)
The absolute monarchy period (from the rise of the Safavid dynasty to the establishment of the constitutional system) and
The period of constitutional monarchy (from the establishment of the constitutional system to the fall of the Pahlavi dynasty).
کلیدواژه‌ها [English]
- Iranian history
- Periodization
- Political system
- Systemic analysis
ابن‌جماعه (1424ق) تحریرالاحکام فی تدبیر اهل‌الاسلام، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1362) مقدمۀ ابن‌خلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، چاپ4، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
احمدوند، عباس (1392) «تحولات مفهومی و مصداقی اصطلاح سلطان»، تاریخ تمدن اسلامی، 46(2)، 144- 129.
اشپولر، برتولد (1376) تاریخ مغول در ایران، ترجمۀ محمود میرآفتاب، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
امانوئل کریستن‌سن، آرتور (1385) ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ غلامرضا رشیدیاسمی، چاپ5، تهران: صدای معاصر.
ب‍ارب‍ارو، ج‍وزاف‍ا و دیگران (1381) سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (شش سفرنامه)، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
برادبریج، آن. اف. (1399) پادشاهی و ایدئولوژی در دنیای اسلامی-مغولی، ترجمۀ جواد عباسی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
بشیریه، حسین (1382) آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی، تهران: نگاه معاصر.
پورشریعتی، پروانه (1401) افول و سقوط ساسانی، ترجمۀ آوا واحدی نوایی، تهران: نشر نی.
جلیلیان، شهرام (1387) «شاه‌گزینی در دورۀ ساسانیان؛ فرایند شاه‌گزینی در نامۀ تنسر به گشنسب»، تاریخ ایران، 5(59)، 115- 89.
جلیلیان، شهرام (1396) تاریخ تحولات ساسانیان، تهران: سمت.
جوینی، عطاملک (1385) تاریخ جهان‌گشای، به‌تصحیحِ محمد قزوینی، چاپ4، جلد1، تهران: دنیای کتاب.
حضرتی، حسن (1401) روش پژوهش در تاریخ‌شناسی، تهران: لوگوس.
حضرتی، حسن؛ ناصح ستوده، منیره (1389) «تبیین نظری نهضت‌های شیعی - صوفی در ایران (قرون هفتم تا دهم ق)»، مطالعات تاریخ اسلام، 2(6)، 74- 51.
رجب‌زاده، هاشم (1377) خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، تهران: طرح نو.
رجبی، پرویز (1383) تاریخ ایران در دورۀ سلوکیان و اشکانیان، تهران: دانشگاه پیام‌نور.
رحیمی، مصطفی (1347) قانون اساسی ایران و اصول دموکراسی، تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1384) تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چاپ9، تهران: امیرکبیر.
سیوری، راجر (1385) ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
طباطبایی، سیدجواد (1397) تأملی دربارۀ ایران، چاپ3، تهران: مینوی خرد.
عبدالرازق، علی (بی‌تا) الاسلام و اصول الحکم، به‌تحقیقِ محمد عماره، بیروت: مؤسسۀ الدراسات و النشر.
عظیمی، فخرالدین (1374) بحران دموکراسی در ایران 1332- 1320، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوروزی، تهران: البرز.
غزالی، محمدبن‌محمد (بی‌تا) فضائح‌الباطنیه، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی، کویت: مؤسسۀ دارالکتب الثقافیه.
فیرحی، داوود (1385) تاریخ تحول دولت در اسلام، قم: دانشگاه علوم‌انسانی مفید.
فیرحی، داوود (1401) قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نی.
کالج، مالکوم (1380) پارتیان، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: هیرمند.
کرمر، جوئل ل. (1375) احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی، ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
گرانتوسکی و دیگران (1359) تاریخ ایران از باستان تا امروز، ترجمۀ کیخسرو کشاورزی، تهران: پویش.
گوتشمید، آلفرد (1382) تاریخ ایران و ممالک هم‌جوار آن از زمان اسکندر تا انقراض اشکانیان، ترجمۀ کیکاووس جهان‌داری، تهران: ققنوس.
گیب، همیلتون آ. ر. (1382) «ملاحظاتی چند در نظریۀ اهل‌سنت»، ترجمۀ نصرالله صالحی، تاریخ اسلام، 4(14)، 212-199.
گیرشمن، رمان (1384) ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران: دنیای کتاب.
لائوست، هنری (2535 شاهنشاهی) سیاست و غزالی، ترجمۀ مهدی مظفری، جلد2، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
لمبتون، آن. کی. اس (1379) دولت و حکومت در دورۀ میانۀ اسلام، ترجمۀ علی مرشدی‌زاد، تهران: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی تبیان.
لولین-جونز، لوید (1394) شاه و دربار در ایران باستان (559تا331 قبل از میلاد)، ترجمۀ فریدون مجلسی، تهران: نیلوفر.
لین، جورج (1388) ایران در اوایل عهد ایلخانی: رنسانس ایرانی، ترجمۀ ابوالفضل رضوی، تهران: امیرکبیر.
ماوردی (1406ق) احکام السلطانیه و الولایات الدینیه، قم: مکتب اعلام الاسلامی.
مجتبایی، فتح‌الله (بی‌تا) شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.
ملایی‌توانی، علیرضا (1401) «مبدأ دورۀ جدید تاریخ ایران کجاست؟» تاریخ اسلام و ایران، 32(54)، 181-161.
ملایی‌توانی، علیرضا (1401) «مشروطه مبدأ تاریخ معاصر ایران»، تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، 13(32)، 145-121.
موسوی، سیدجمال؛ بابایی، طاهر (1389) «مجمع جانقی؛ تحقیقی دربارۀ شورای‌عالی دربار صفوی»، مطالعات تاریخ اسلام، 2(6)، 139-150.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضل‌الله (بی‌تا) جامع التواریخ، به‌کوششِ بهمن کریمی، جلد2، تهران: اقبال.
ودرفورد، جک (1401) چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن، ترجمۀ سیما سلطانی، تهران: مرکز.
ویدن گرن، گئو (1378) فئودالیسم در ایران باستان، ترجمۀ هوشنگ صادقی، تهران: قطره.
یاسپرس، کارل (1363) آغاز و انجام تاریخ، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
Hodous, Florence (2012-2013). “The Quriltai as a Legal Institution in the Mongol Empire”, Central Asiatic Journal, (56), 87-102.
Hugh, Chisholm (1911). ed. “Bruni, Leonardo”, Encyclopedia Britanica, 4 (11th). Cambridge University Press.
Koselleck, Reinhart (2002). "Social history and conceptual history" in the practice of conceptual history, timing history spacing concept, Stanford university press.
Michelet, Jules (1847). History of France, (trans. G.H. Smith). New York: D. Appleton.
Montesqieu, Charles Louis de Secondat (1995). De l’esprit des lois, Paris, Edition Gallimard.
A group of writers (2002), Travelogues of Venetians in Iran, Translated by Manuchehr Amiri, Tehran: Ḵārazmī.
A.R.Gib, Hamilton (2003), "Some considerations on the Sunni Theory of the Caliphate", Translated by Nasrollah Salehi, History of Islam, 4(14): 199-212.
‘Abd-ul-Razzāq ‘Alī, al-Islam wa Uṣūl-ul-Ḥīkam, Edited by Mohammad ʿmărah, Beirut, Muassasah Dirasat va Alnaṣr.
Ahmadvand, Abbas (2013/2014) "Conceptual /Applicable Changes of "Sultan"", Iranian Journal for the History of Islamic Civilization, 46(2): 129- 144 [In Persian with English abstract]
Azimi, Fakhr-al-din (1989), Iran, The crisis of democracy, Translated by Abd-al-Reza Hushang Mahdavi & Bizhan Nowruzi, , Tehran: Alborz
Bashiriye, Hossein (2001), Political Science for Everyone, Tehran: Negāhe Mo‘āṣer. [In Persian]
Broadbridge, Anne F (2020), Kingship and ideology in the Islamic and Mongol worlds, Translated by Javad Abbasi, Tehran: Historical Studies of Islam.
Emanuel Christensen, Arthur (2006) ,L'Iran sous les Sassanides, Translated by Gholamreza Rashid Yasemi, Edited by Hasan Rezaei Baghbidi, Tehran: ṣedāye Mo‘āṣer.
Feyrahi, Davood (2006), The history of the transformation of the state in Islam, Qom, Dānešgāh-e ‘Olūm-e Ensānīy-e Mofid, [In Persian].
Feyrahi, Davood (2022), Power, knowledge and legitimacy in Islam, Tehran: Ney, 2nd Edition, [In Persian].
Ḡazālī, Moḥammad b Moḥammad, Faża’īḥ-ul-Baṭīnīyyah, Edited by Abd-al-Rahmăn Badavi, Kuwait, Mussasah Dār-ul-kotob-ul-ṯīqafiyyah.
Ghirshman, Roman (1976), L'Iran des origines al'Islam, Translated by Mohammad Moin, Tehran: Donyāye Ketāb.
Grantwoski, Edvin & others, (1980), History of Iran, Translated by Keykhosrow Keshavarzi, Tehran: Puyeš.
Gutschmid, Alfred (2000), Geschichte irans und seiner nachbar lander, Translated by Keykavus Jahandari, Tehran: Qoqnūs.
Hamedānī, Ḵāǰe Rašīd ul-Dīn Fażl-ullāh Hamedānī, ǰāmī‘ ul-Tavarīḵ, Edited by Bahman Karimi, Tehran: Eqbāl.
Hazrati, Hasan & Naseh Sotudeh, Monireh (2010), "Explanation of Shiite-Sufi movements in Iran 7th to 10th centuries A.H.", A Quarterly Journal of Historical Studies of Islam, 6(2): 51-74, [In Persian with English abstract].
Haarati, Hasan (2022), Research Method in Historiology, Tehran: Logos, 3rd Edition, [In Persian].
Ibn ǰamā‘e (2003), Taḥrīr ul- Aḥkām fī tadbīr Ahl ul- Islam, Beirut, Dār ul-kotob ul-Elmīyah [In Arabic]
Ibn ḵaldūn, Abū Zayd ‘Abd ur-Raḥmān b. Moḥammad ( 1983), Moqaddamah, Translated by Mohammad Parvin Gonabadi, Tehran: ‘Elmī va Farhangī. [In Persian]
Jaliliyan, Shahram (2009), "Electing of the King in the Sassanid Period: A Study on the Process of King Electing in Letter of Tansar to Ghōšnasb" Iran History, 59(5): 89- 115, [In Persian with English abstract].
Jaliliyan, Shahram (2018), The History of Sasanid Political Changes, Tehran: Samt, [In Persian].
Jaspers, Karl (1949), Vom Ursprung und Ziel der Geschichte, Translated by Mohammad Hasan Lotfi, Tehran: Ḵārazmī.
ǰoveīnī, ‘Aṭāmalek (2006), Tārīḵ-e ǰahāngošā, edited by Mohammad Qazvini, Tehran: Donyāye Ketāb, [In Persian].
Kraemer, Joel L (1996), Humanism in the renaissance of Islam: The cultural revival during the Buyid age, Translated by Mohammad Said Hanaei Kashani, Tehran: Markaze Našre Dānešgāhī
Lambton, Ann Katharine Swynford (2000), State and government in medieval Islam: an introduction to the study, Translated by Ali Morshedizad, Tehran: Tebyān.
Lane, George (2010), Early Mongol rule in thirteenth-century Iran : a Persian renaissance Translated by Abolfazl Razavi, Tehran: Amīr Kabīr.
Laoust, Henri (1970), La politique de Ghazālī, Translated by Mahdi Mozaffari, Tehran: Bonyāde Farhange Iran.
Llewellyn-Jones, Lloyd (2015), King and coart in ancient persia 559 to 331 bce, Translated by Fereydun Majlesi, Tehran: Nīlūfar.
Māvīrdī (1986), Aḥkām ul-Solṭānīyyah, Qom: Maktab Aʿlām Al-Islami.
Mojtabaei, Fathollah, The beautiful city of Plato and the ideal kingdom in ancient Iran, Tehran: Anjoman-e Farhang-e Iran Bāstān, [In Persian].
Mollaei Tavanī, Alireza (2022), " Constitutional revolution origin of contemporary history of Iran", Journal of Iranian Islamic Period History, 13(32): 121-145, [In Persian with English abstract].
Mollaei Tavanī,, Alireza (2022), "When is the origin of the new epoch of Iranian history?", Journal of History of Islam and Iran, 54(144): 161- 181, [In Persian with English abstract].
Porshariati, Parvane (2022), Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, Translated by AvaVahedi Navaei, Tehran: Ney, [In Persian].
Rahimi, Mostafa (1968), The Constitution of Iran and the principles of democracy, Tehran: Ketābḵāneye Ebn Sīnā, [In Persian].
Rajabi, Parviz (2004), History of Iran at the Seleucid and Parthian periods, Tehran: Dānešgāh-e Payāme Noūr, [In Persian].
Rajabzadeh, Hashem (1998), Ḵāǰe Rašīdeddīn Fażlollāh Hamedānī, Tehran: Tarḥ-e Noū, [In Persian].
Savory, Roger Mervyn (2006), Iran under the Safavids, Translated by Kāmbiz Azizi, , Tehrān: Markaz, 3rd Edition.
Seyyed Jamal & Babaei Taher (2010), "Madjma‘ of Jānḳi :a study on supreme council of Safavid Court (906-1135 A.H)", A Quarterly Journal of Historical Studies of Islam, 2(6):139-150, [In Persian with English abstract].
Spuler, Bertold (1997), Die Mongolen in Iran, Translated by Mahmud Miraftab, Tehran: ‘Elmī va Farhangī.
Tabatabaei, Seyyed Javad (2018), A thought about Iran, Tehran: Mīnūye Ḵerad, [In Persian].
Weatherford, Jack (2004), Genghis Khan and the making of the modern world, Tranlated by Sima Soltani, Tehran: Markaz.
Widengren, Geo (1999), Recherches sur feodallisme Iranian, Translated by Hushang Sadeqi, Tehran: Qaṭreh.
Zarrinkub, Abd-ol- Hossein (2005), History of Iranian people (before Islam), Tehran: Amīr Kabīr, [In Persian].
Hodous, Florence (2012-2013). “The Quriltai as a Legal Institution in the Mongol Empire”, Central Asiatic Journal, (56), 87-102.
Hugh, Chisholm (1911). ed. “Bruni, Leonardo”, Encyclopedia Britanica, 4 (11th). Cambridge University Press.
Koselleck, Reinhart (2002). "Social history and conceptual history" in the practice of conceptual history, timing history spacing concept, Stanford university press.
Michelet, Jules (1847). History of France, (trans. G.H. Smith). New York: D. Appleton.
Montesqieu, Charles Louis de Secondat (1995). De l’esprit des lois, Paris, Edition Gallimard
)