تاریخ نگری و تاریخ نگاری

سرزمین مغرب اسلامی و اندلس از سرزمین‌های قدیمی و سنتی جهان اسلام و جزء لاینفک تاریخی آن محسوب است. شمال آفریقا سرزمینی وسیع و بسیار حادثه‌خیز بود؛ چرا که به‌خاطر وسعت و بافت جغرافیایی و همچنین دوری ... بیشتر سرزمین مغرب اسلامی و اندلس از سرزمین‌های قدیمی و سنتی جهان اسلام و جزء لاینفک تاریخی آن محسوب است. شمال آفریقا سرزمینی وسیع و بسیار حادثه‌خیز بود؛ چرا که به‌خاطر وسعت و بافت جغرافیایی و همچنین دوری نسبی از حوزه مرکزی و شرق اسلامی، مکرر پذیرای جریان‌های متعدد موافقان و مخالفان سیاسی و مذهبی وضع موجود بود. خوارج، اسماعیلیان و علویان با همراه‌کردن ساکنان بومی بربر و قبایل آن سامان، تأثیرات و تحولات فراوانی را در آن دیار موجب شدند و اولین حکومت‌های بزرگ و مستقل از خلافت عباسی را بنیاد نهادند که در جهان اسلام بی‌سابقه بود. اما علی‌رغم این همه تغییر و تحولات بزرگ و کوچک، تاریخ و احوال این منطقه، در نوشته‌های مورخان مرکز و مشرق اسلامی بازتاب چندانی نیافت که آن خود ناشی از دلایل متعدد بود. در میان مورخان مرکزنشین، شاید تنها ابن‌اثیر، برخلاف دیگران، با حساسیت زیادی درصدد بیان و رصد تاریخ مغرب و اندلس برآمده است که ضمن بیان اخبار مهم و تفصیلی از آن منطقه، از مورخان قبلی به‌خصوص طبری، به‌خاطر این بی‌توجهی انتقاد کرده است.اما ابن‌اثیر علی‌رغم بیان تاریخ مغرب و اندلس از ایام فتوحات تا عصر خود، از ذکر منابع خود تا حد زیادی خودداری ورزیده است. این نوشته درصدد است تا تعدادی از این منابع(ناشناس) مغرب و اندلس را که منبع و مرجع ابن‌اثیر بوده‌اند، از راه مقایسه و مقابله بشناساند و معرفی نماید.

علمی- پژوهشی

تحلیل تاریخ نگاری شاهزاده جهانگیر میرزا در تاریخ نو

محمدرضا ناظری؛ عباس سرافرازی

دوره 27، شماره 20 ، مهر 1396، صفحه 29-54

https://doi.org/10.22051/hph.2018.9428.1039

چکیده

یکی از گروه‌های اجتماعی دوران قاجار که نقش مهمی در نگارش آثار تاریخی داشته‌اند، شاهزادگان قاجاری هستند. یکی از این شاهزادگان که با وجود نابینا شدن، اقدام به نگارش اثری تاریخی می‌نماید، جهانگیر میرزا ... بیشتر

علمی- پژوهشی

رویکرد به تاریخ از منظر فلسفۀ تاریخ دیانت زردشتی

اسماعیل سنگاری؛ علیرضا کرباسی

دوره 27، شماره 20 ، مهر 1396، صفحه 55-77

https://doi.org/10.22051/hph.2018.19391.1200

چکیده

بسیاری از مکاتب فکری در جهان، خواه فلسفی یا دینی، تعبیر و رویکردی ویژه به مفهوم تاریخ و زمان ارائه کردهاند. از اینرو، فلسفههای تاریخ و الهیات تاریخی گوناگون و چندمنظری در این زمینه شکل گرفتهاست. ... بیشتر بسیاری از مکاتب فکری در جهان، خواه فلسفی یا دینی، تعبیر و رویکردی ویژه به مفهوم تاریخ و زمان ارائه کردهاند. از اینرو، فلسفههای تاریخ و الهیات تاریخی گوناگون و چندمنظری در این زمینه شکل گرفتهاست. ایرانیان باستان نیز به همینگونه، قائل به فلسفة خاصی از تاریخ بودهاند که برداشتهای دینی و جهانبینیشان در آن منعکس میشد. این فلسفة تاریخ، حاصل یک زمان مشخص یا متأثر از واقعهای خاص نبودهاست، بلکه تکاملی تدریجی را در طول هزاران سال به خود دیده، ویژگیهای خاص خود را یافتهاست. دیانت زردشتی مهمترین عامل در شکلدهی و جهتدهی به این رویکرد به تاریخ در ایران باستان بودهاست که نگرشهای خطی و دوری را به تاریخ در بطن خویش پرورانده، به آن سمت و سوی خاصی بخشیده است. این دیدگاه هم تحت تأثیر آراء و اندیشههای دیگر ملل قرار داشت و هم اثراتی ژرف در اینخصوص بر سایر باورهای دینی- فلسفی گذاشتهاست. از اینرو، لزوم توجه به این رویکرد میتواند آگاهی دقیقتری از تأثیر اندیشههای انتزاعی در شکلگیری حیات مدنی و اجتماعی در ایران باستان دربرداشته باشد. این پژوهش برآن است با بررسی منابع مکتوب فکری و دینی ایران باستان که در متون پهلوی و بعضاً در متونی غیرایرانی آمدهاست، تصویری مستند و علمی از این بعدِ اندیشۀ ایرانیان باستان ارائه دهد.

علمی- پژوهشی

حاکمیت وُلات عباسی در تبرستان براساس گاهنگاری سکه‌ها و منابع مکتوب

فاطمه قلی زاده؛ حسن کریمیان؛ جواد نیستانی؛ سید مهدی موسوی کوهپر؛ صفورا برومند

دوره 27، شماره 20 ، مهر 1396، صفحه 79-107

https://doi.org/10.22051/hph.2018.19254.1199

چکیده

تبرستان پس از حدود یک و نیم سده مقاومت در برابر عرب های مسلمان سرانجام در زمان منصور عباسی (158-137 ه.ق) گشوده شد و از آن پس توسط ولات عباسی اداره گردید. آگاهی ما از والیان این ولایت برگرفته از منابع تاریخی ... بیشتر تبرستان پس از حدود یک و نیم سده مقاومت در برابر عرب های مسلمان سرانجام در زمان منصور عباسی (158-137 ه.ق) گشوده شد و از آن پس توسط ولات عباسی اداره گردید. آگاهی ما از والیان این ولایت برگرفته از منابع تاریخی و شواهد سکه شناختی است. اما علیرغم وجود منابع مذکور تعیین زمان دقیق زمامداری هر یک از والیان به دلیل عدم همخوانی متون با شواهد سکه‌شناختی دشواری‌هایی را فرا روی پژوهشگران قرار داده است. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که چه عواملی سبب تفاوت اطلاعات مندرج در منابع تاریخی و سکه های ضرب شده توسط ولات عباسی در تبرستان گردیده اند؟ برای پاسخ به این سوال از رویکرد و روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. نتیجۀ مطالعات حاکی از آن است که اوضاع آشفته سیاسی و اجتماعی در این دوران به دلیل نارضایتی مردم و خاندان های محلی در منطقه و همچنین سلسله مراتب اداری حکومت عباسیان منجر به عزل و نصب های دائمی ولات از طرف خلفای عباسی می شده که می تواند دلیلی بر گزارش ناقص یا بعضاً اشتباه در متون تاریخی باشد. از همین رو سکه ها را می توان به عنوان منابع دست اول و ملاکی دقیق و متقن برای گاهنگاری حکومت ولات عباسی مورد بررسی قرار داد. با بررسیِ تحلیلی در پژوهش حاضر علاوه بر یافتن پاسخی بر دلایل آشفتگی در گاهنگاری حکومت ولات، فهرست جدید و دقیقی از والیان و زمان حکومت هر یک از آنها در تبرستان نیز ارائه شده است.

علمی- پژوهشی

مراحل جریان تاریخ‎نگاریِ جنگ ایران و عراق در غرب

محبوبه شمشیرگرها

دوره 27، شماره 20 ، مهر 1396، صفحه 109-131

https://doi.org/10.22051/hph.2018.3577

چکیده

تاریخ‏نگاری جنگ ایران و عراق در غرب، اندکی پس از آغاز این نبرد تاکنون مورد اهتمامِ کارشناسان و استراتژیست‏های غربی قرار گرفته و تا امروز با دستاوردهایی قابلِ تأمل شامل بیش از شصت کتاب و صدها مقاله ... بیشتر

علمی- پژوهشی

مقایسه محتوای کتاب بصائرالدرجات با منابع معتبر روایی شیعه

عباس برومند اعلم؛ حسین غفاری ثمر

دوره 27، شماره 20 ، مهر 1396، صفحه 133-156

https://doi.org/10.22051/hph.2018.11380.1070

چکیده

نفوذ سخنان غلّوآمیز در احادیث وارده از ائمه(ع) به‌ویژه در دوران غیبت صغری مشکلات فراوانی در باورهای دینی مردم در قرون بعدی ایجاد نموده است. کتاب بصائرالدرجات نوشته محمدبن الحسن الصفار ... بیشتر نفوذ سخنان غلّوآمیز در احادیث وارده از ائمه(ع) به‌ویژه در دوران غیبت صغری مشکلات فراوانی در باورهای دینی مردم در قرون بعدی ایجاد نموده است. کتاب بصائرالدرجات نوشته محمدبن الحسن الصفار متوفی سال 290 ق از جمله آثاری است که به نظر می‌رسد محتوای تعداد محدودی از احادیث آن دارای مفاهیم غلوآمیز بوده و شخصیتی فرا انسانی به ائمه(ع) داده است، درحالی‌که روایات مشابه در مورد ائمه اطهار(ع) که در تعداد زیادی از منابع معتبر امامیه ذکر شده‌اند، چنین نگاهی را تأیید نمیکنند. بنابراین این پرسش مطرح است که آیا میتوان این نگرش را به مبانی فکری شیعه امامیه (اثنی‌عشری) نسبت داد؟ بررسی و استخراج اطلاعات درباره‌ نویسنده اثر، زمانه و محیط فکری او و راویان او در کنار مقایسة محتوای اثر او با سایر آثار معتبر شیعه امامیه در این دوره میتواند ابعاد این مسئله را روشن نماید. برای بررسی وجود شائبه غلّو در بخش‌هایی از این کتاب ضمن بررسی چرایی عدم نقل روایات این کتاب توسط برخی راویان معتبر همچون محمدبن حسن بن ولید، تعداد معینی از احادیث مشکوک به غلو آن انتخاب و با آثار دیگر بزرگان شیعه به‌طور اعم و کتب اربعه به‌طور اخص، مقایسه گردید. نتیجة به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که از میان جامعه آماری احادیث منتخب این پژوهش، که بیش از همه دارای محتوای غلوآمیز بودند، فقط دو مورد در اصول کافی روایت و یک مورد نیز دارای روایتی مشابه در کتاب توحید شیخ صدوق می‌باشد و مابقی در هیچ یک از کتب معتبر روایی شیعه روایت نشدهاند که عدم تناسب محتوای احادیث مذکور با مبانی فکری امامیه را نشان می‌دهد.

علمی- پژوهشی

نقد و ارزیابی رویکردهای دکتر کاتوزیان به انقلاب مشروطۀ ایران

علیرضا ملایی توانی

دوره 27، شماره 20 ، مهر 1396، صفحه 157-177

https://doi.org/10.22051/hph.2018.15932.1141

چکیده

انقلاب مشروطه از زمان وقوعش تاکنون از منظرهای گوناگون مورد ارزیابی قرار گرفته است. تداوم مناقشه‌های فکری در این بارۀ نشانگر زنده‌بودن اندیشۀ مشروطیت است و از ضرورت استمرار گفتگوهای انتقادی دربارۀ ... بیشتر

تاریخ نگری و تاریخ نگاری

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 19 (1388)

دوره و شماره: دوره 27، شماره 20 - شماره پیاپی 105، مهر 1396، صفحه 5-177 (پاییز و زمستان 1396)

ابن اثیر ومنابع مغرب اسلامی واندلس

چکیده

تحلیل تاریخ نگاری شاهزاده جهانگیر میرزا در تاریخ نو

چکیده

رویکرد به تاریخ از منظر فلسفۀ تاریخ دیانت زردشتی

چکیده

حاکمیت وُلات عباسی در تبرستان براساس گاهنگاری سکه‌ها و منابع مکتوب

چکیده

مراحل جریان تاریخ‎نگاریِ جنگ ایران و عراق در غرب

چکیده

مقایسه محتوای کتاب بصائرالدرجات با منابع معتبر روایی شیعه

چکیده

نقد و ارزیابی رویکردهای دکتر کاتوزیان به انقلاب مشروطۀ ایران

چکیده